Περί Αντίληψης ΙΙ

Σκέφτηκες ποτέ πόση σημασία δίνεις στις πέντε αισθήσεις σου; Αυτή τη «νόθα» γνώση όπως την ονόμαζε ο Δημόκριτος ή την «αίσθηση» κατά τον Ηράκλειτο, δηλαδή τον τρόπο που ο εγκέφαλός σου μεταφράζει όλα τα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον. Πόσο άραγε πραγματική είναι η πραγματικότητα; Συλλογιζόμενοι το ίδιο πρόβλημα, ο Ηράκλειτος, ο Δημόκριτος, ο Παρμενίδης, ο Πλάτωνας και άλλοι στοχαστές του αρχαίου κόσμου, είχαν να παραθέσουν απέναντι στις αισθήσεις, τον Λόγο ή τη Σκέψη, τη διαδικασία εκείνη κατά την οποία η πραγματικότητα όπως γίνεται αντιληπτή από τις αισθήσεις, παρακάμπτεται, επιτρέποντας στο νου να αναλάβει το ρόλο του πλοηγού, σε αναζήτηση του πραγματικού κόσμου από τον οποίο απορρέει ο αισθητός. Εδώ βρίσκεται ένα παράδοξο. Ως άνθρωπος, ον με ατελές σύστημα αντίληψης, με ελαττωματικές αισθήσεις, διαθέτεις εκείνο το «εργαλείο» που σου επιτρέπει να αμφισβητήσεις την «πραγματικότητα» όπως την αντιλαμβάνεσαι, όσο πειστική κι αν φαίνεται. Ένα παράδοξο που δεν μοιάζει και τόσο παράδοξο αν αφήσεις τον όρο «πνευματικότητα» να μπει στην εξίσωση.

Μπορεί η Ευκλείδεια γεωμετρία ή η Νευτώνια φυσική να αρκούσαν για την εξέταση του κόσμου των πέντε αισθήσεων, αλλά από τους αρχαίους στοχαστές, μέχρι τον Σπινόζα και τον Βίτγκενσταϊν, κάτι φαινόταν πως έλειπε, κάτι αόρατο αλλά εξαιρετικά σημαντικό. Τα τελευταία χρόνια, τα μαθηματικά και η κβαντομηχανική επιβεβαιώνουν τις υποθέσεις των αρχαίων και νεώτερων στοχαστών, την απατηλή πραγματικότητα των τριών διαστάσεων. Επιβεβαιώνεται πως αυτά που θεωρείς ως δεδομένα είναι αναληθή. Οι πέντε αισθήσεις σου φτάνουν για να κατανοήσεις αρκετά το μήκος, το πλάτος και το βάθος (ύψος στην Ευκλείδεια γεωμετρία), οδηγώντας σε θεμελιώσεις δογμάτων τα οποία εν συνεχεία ανακαλύπτεις πως πρέπει να καταρρίψεις. Επιμένεις όμως να στέκεσαι στα χαλάσματα των γκρεμισμένων δογμάτων σου, γιατί οι πέντε αισθήσεις σου δεν αρκούν για να κατανοήσεις το χρόνο, αφού η ελαττωματική τους φύση σε αναγκάζει να τον διαχωρίσεις από το χώρο.

Ο νους όμως, ο οποίος μπορεί να βγει έξω από τα στενά όρια των αισθήσεων, μπορεί να «δει» αυτό που η σύγχρονη φυσική προτείνει, το χώρο και το χρόνο σαν ένα, την έννοια του χωροχρόνου. Ένας απλός τρόπος για να αρχίσεις να περπατάς αυτόν τον ασαφή δρόμο είναι μέσω της ταπεινής Φωτογραφίας, ειδωμένη όχι τόσο ως τέχνη, αλλά περισσότερο ως φαινόμενο. Η παρατήρηση και η μελέτη του φαινομένου της Φωτογραφίας ίσως εκ πρώτης να φαίνεται ανιαρή ή και κουραστική. Θα παίξει όμως σπουδαίο ρόλο στην έρευνά σου. Η λογική είναι απλή. Αν κάτι πάει προς τα κάτω, μπορεί να πάει και προς τα πάνω.

Η αποτύπωση μιας επιλογής του αντιληπτού κόσμου στο φιλμ ή τον αισθητήρα, περιλαμβάνει εκτός από την αποκοπή, κωδικοποίηση και συμπίεση πληροφοριών, και την αλλαγή της κλίμακας των πληροφοριών αυτών, ώστε να μπορούν να γίνουν αντιληπτές χωρίς τη συνδρομή και των πέντε αισθήσεων. Φτάνει μόνο μια, η όραση. Η επιλεγμένη χωρική και χρονική κατάσταση κατεβαίνει από τις τρεις στις δύο διαστάσεις. Της αφαιρείται η έννοια του βάθους, η οποία αντικαθίσταται από μια ψευδαίσθηση, από μια υπόθεση πως το βάθος παραμένει εκεί. Tο φωτογραφημένο γεγονός δεν ανήκει πλέον στον αισθητό χώρο, αλλά περνά στον φωτογραφημένο, έναν χώρο όπου στη βάση του ισχύουν μόνο οι κανόνες του μήκους και του πλάτους. Με τις αισθήσεις σου (όραση), αντιλαμβάνεσαι μόνο τις δύο αυτές διαστάσεις. Την τρίτη την υποθέτεις, δεν την βλέπεις.

O χώρος της Φωτογραφίας ανήκει στον κόσμο της Εικόνας, ένας κόσμος που συναντάται παντού σήμερα και ο οποίος φαίνεται πως αποτελεί την avant garde του νέου, μετα-βιομηχανικού σύμπαντος της Πληροφορίας. Οι εικόνες λοιπόν, είναι ένας δυσδιάστατος κόσμος μέσα στον τρισδιάστατο. Ένας νέος δυσδιάστατος κόσμος, ο οποίος διαφέρει πολύ από τον παλαιότερο, εκείνο των παραδοσιακών παραστατικών τεχνών, λόγω της άμεσης συνδιαλλαγής του με την πραγματικότητα. Ένας κόσμος του οποίου είσαι κάτοικος. Ένας κόσμος που αν και άγεσαι και φέρεσαι, αφού βιώνεις και αξιολογείς την αισθητή πραγματικότητα ως συνάρτηση των εικόνων, σου φαίνεται πολύ κοινός, σχεδόν έχεις πάψει να τον αντιλαμβάνεσαι, χαμένος κάπου ανάμεσα στη συνήθεια και στον συγχρονισμό. Όμως αυτός ο κόσμος, εκ πρώτης φτιάχτηκε σύμφωνα με το μεταβλητό τρισδιάστατο πρότυπο που γίνεται αντιληπτό με τις πέντε αισθήσεις. Με την ίδια συλλογιστική μπορείς να υποθέσεις πως και ο τρισδιάστατος κόσμος «φτιάχτηκε» σύμφωνα με το προφανώς αμετάβλητο τετραδιάστατο πρότυπο, που γίνεται αντιληπτό μόνο μέσα από τη σκέψη και τη λογική. Αυτός ο κόσμος που αντιλαμβάνεσαι διαμέσου των αισθήσεων, φαίνεται πως είναι μια εικόνα ενός άλλου κόσμου, μη αισθητού αλλά πραγματικού. Όπως ο φωτογραφημένος κόσμος φαίνεται να είναι ο καθρεφτισμός του αισθητού, έτσι και ο αισθητός φαίνεται πως είναι ο καθρεφτισμός του πραγματικού. Από τις δύο διαστάσεις καλείσαι να ξυπνήσεις και να επιστρέψεις στις τρεις και από εκεί να τολμήσεις να μεταβείς στις τέσσερεις. Μπορεί να σου ακούγεται αδιανόητο, αλλά αξίζει να του αφιερώσεις λίγο χρόνο να αναπτυχθεί μέσα στο μυαλό σου. Πάρε μια ταπεινή φωτογραφία, την πιο ταπεινή που μπορείς να βρεις και στάσου απέναντί της. Μετά στάσου απέναντι στο αισθητό σύμπαν. Νιώθεις πολύ μικρός για να κατανοήσεις το σύμπαν. Νιώθεις αρκετά "μεγάλος" για να κατανοήσεις τη φωτογραφία. Νιώσε μικρός απέναντι στη φωτογραφία. Νιώσε "μεγάλος" απέναντι στο σύμπαν.