Ένα ερείπιο και η Δημοκρατία

Η φωτογραφία αυτού τού ερειπίου τραβήχτηκε το 1997 στην Κύπρο στο πλαίσιο μιας πρόσκλησής μου από τη Διεύθυνση Πολιτισμού τού Κυπριακού Υπουργείου Παιδείας με στόχο τη δημιουργία ενός λευκώματος από τρεις Έλληνες και τρεις Κυπρίους φωτογράφους.

Η φωτογραφία τραβήχτηκε σε ένα πλήρως γκρεμισμένο κυπριακό χωριό που ονομάζεται Άγιος Σωζόμενος. Οι συνειρμοί που ο θεατής μπορεί να κάνει αν συνδυάσει την τοποθεσία με το εικονιζόμενο ερείπιο είναι προφανείς. Θα μπορούσαν να είναι ακόμα πιο συγκεκριμένοι αν η λεζάντα προσδιόριζε την ταυτότητα των υπεύθυνων για την κατάρρευση τού κτιρίου και ενδεχομένως και τους λόγους τής κατάρρευσης. Θα προτιμούσα για τον λόγο αυτόν η φωτογραφία να μην έχει καν σαν λεζάντα τον τόπο προέλευσης. Μου αρκεί ο αφηρημένος και διφορούμενος τίτλος «Ερείπιο».

Πιστεύω και υποστηρίζω ότι η φωτογραφία μπορεί και πρέπει απλώς να περιγράφει. Οτιδήποτε άλλο τής αφαιρεί βάθος και τής νοθεύει την ταυτότητα. Δεν θα ήθελα ο θεατής να νομίζει ότι βλέπει σε αυτή τη φωτογραφία τη βαρβαρότητα κάποιων, αφού άλλωστε από μόνη της καμία βαρβαρότητα δεν παρουσιάζει καλλιτεχνικό ενδιαφέρον, ούτε το κουφάρι ενός σπιτιού, μια και στην περίπτωση αυτή το λογικό θέμα θα έπρεπε να είναι το ολοκαίνουργιο σπίτι. Ελπίζω όμως να μπορέσει να διακρίνει τον θαυμασμό μου απέναντι στη γοητεία ενός ερειπίου. Την ισορροπία και την αρμονία που αναδύεται από τον τρόπο που αυτή η φωτογραφία αναδεικνύει ό,τι απέμεινε από ένα σπίτι. Το γεγονός ότι το ερείπιο αυτό δεν είναι η σκιά ενός οικοδομήματος, αλλά ένα αυτοτελές και νέο μέσα στον χρόνο οικοδόμημα. Η ομορφιά άλλωστε υπάρχει μόνον μέσα από την αντίφαση. Και ο χρόνος μπορεί πολλές φορές να προσθέσει ομορφιά. Η μη συμφιλίωση με τα ερείπια είναι και μη συμφιλίωση με τον χρόνο. Άλλωστε η πραγματική αγάπη υπάρχει και εκδηλώνεται απέναντι σε κάτι που έφυγε, που υπήρξε, που εμφανίζει τελικά την αδυναμία του, που εκφράζει την δεδομένη πορεία όλων προς την επιστροφή στη γη. Ένα κτίριο είναι απόλυτα ωραίο όταν παραμείνει και ένα ωραίο ερείπιο. Ο Παρθενώνας είναι πάντα μπροστά στα μάτια μας σαν αδιάψευστη απόδειξη αυτού τού ισχυρισμού.

Δεν πρέπει να είναι σαφείς (ούτε και θα το επιθυμούσα) οι λόγοι για τους οποίους επέλεξα αυτή τη συγκεκριμένη φωτογραφία μου για να συμμετάσχω σε μια ομαδική έκθεση αφιερωμένη στη Δημοκρατία. Θα μπορούσε πάντως κανείς - πάντα αφηρημένα και λίγο αυθαίρετα όπως γίνεται όταν καλείται η τέχνη να εκφράσει ιδεολογίες - να αναζητήσει, σε αυτή τη φωτογραφία αναλογίες που μπορεί να συνδέουν ένα τόσο ωραίο και αρμονικό ερείπιο με ένα πολίτευμα που όλοι θέλουμε να υποστηρίζουμε σαν το καλύτερο ενώ δεν παύουμε να προβάλλουμε και τις αδυναμίες του. Αν η Δημοκρατία είναι το καλύτερο πολίτευμα που ο άνθρωπος έχει εφεύρει, τούτο οφείλεται στο ότι είναι ένα σχήμα ατελές που στηρίζεται πάνω στις ατέλειες των ανθρώπων και των κοινωνιών. Η ικανότητα τής Δημοκρατίας είναι να συνταιριάζει τις ατέλειες και τις αντιφάσεις. Υπάρχουν άλλα πολιτεύματα με πολύ ωραιότερες και ελκυστικότερες δομές. Μόνο που η κατάρρευσή τους είναι πάντοτε τραγική, άσχημη και αδιέξοδη. Η Δημοκρατία παραμένει πάντοτε όρθια γιατί ακόμα και όταν δείχνει να καταρρέει είναι σε θέση να παρουσιάσει ένα άλλο πρόσωπο διαφορετικό αλλά πάντα ωραίο. Η Δημοκρατία είναι σαν όλα και όλους που αγαπάμε, των οποίων τις αδυναμίες και τα ελαττώματα με το πέρασμα τού χρόνου μαθαίνουμε να γνωρίζουμε και να αποτιμούμε, ακόμα και να εκτιμούμε, διαπιστώνοντας ότι είναι πάντοτε η αντανάκλαση των προτερημάτων τους. Η Δημοκρατία είναι σαν τα παλιά ζωντανά υλικά, όπως το σίδερο ή το ξύλο, που ξέρουν να γερνάνε και να γίνονται μέσα από τη φροντίδα μας ομορφότερα.

Αν ένα πολίτευμα δεν δείχνει την ομορφιά των αδυναμιών του, θα είναι σαν ένα σπίτι που δεν έμαθε να γερνάει, σαν ένα ερείπιο που δεν φαντάστηκε κανείς ότι μπορεί να συνεχίσει να το αγαπάει. Στο σημείο όμως αυτό καλό είναι να αφήσουμε το ερείπιο τής φωτογραφίας να συνεχίσει τη φωτογραφική ζωή του και τη Δημοκρατία να συνταιριάζει τις δικές της αντιφάσεις, γιατί η εμμονή στις αναλογίες καλλιτεχνημάτων και ιδεολογημάτων κινδυνεύει να υποτάξει τα μεν στα δε, με την τέχνη να αποδεικνύεται συνήθως η πιο αδύναμη.

* Κείμενο για τον κατάλογο τής έκθεσης για τη Δημοκρατία (2009, Ζάππειο Μέγαρο), η οποία συνόδευε την παραπάνω φωτογραφία τού Πλάτωνα Ριβέλλη