Στράτος Καλαφάτης

Ο Στράτος Καλαφάτης γεννήθηκε στην Καβάλα το 1966. Σήμερα ζει στη Θεσσαλονίκη, φωτογραφίζει, διδάσκει και οργανώνει δράσεις που αφορούν τη δημιουργική φωτογραφία. Έχει ολοκληρώσει μακροχρόνιες φωτογραφικές εργασίες όπως οι Αρχέτυπες Εικόνες, το Ημερολόγιο 1998-2002, η Saga, το Αρχιπέλαγος, ο Άθως – Τα χρώματα της πίστης. Από τις εκδόσεις Άγρα κυκλοφορούν τα βιβλία του Αρχέτυπες εικόνες (1999), Ομόνοια 2000 – Ταξίδι στον ομφαλό της Αθήνας (με τον συγγραφέα Φίλιππο Φιλίππου – 2000), Ημερολόγιο 1998 -2002 (με πρόλογο του Christian Caujolle – 2004), Άθως – Τα χρώματα της πίστης (με εισαγωγή του Νίκου Γ. Ξυδάκη – 2014), Αρχιπέλαγος 2017 . Από το 1990 παρουσιάζει το έργο του σε πλήθος εκθέσεων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Εκπροσωπείται από την γκαλερί Bernier/Elliades.

Το Νοέμβριο που μας πέρασε, έτυχε να γνωρίσω τον Στράτο Καλαφάτη στη παρουσίαση του φωτογραφικού του έργου στη Φωτογραφική Ομάδα Κομοτηνής. Αν λοιπόν ψάχνουμε την αφορμή για μία συνέντευξη, η παρουσίαση - γνωριμία αποτέλεσε την αφορμή αυτή. Αν αναζητήσουμε τα αίτια, τότε ξεκάθαρα είναι το έως τώρα φωτογραφικό του έργο. Τα υπόλοιπα μας τα λέει ο ίδιος...

Πότε ξεκινήσατε να ασχολείστε με τη φωτογραφία; Ποιο ήταν το ερέθισμα;

Ξεκίνησα να φωτογραφίζω από τα μαθητικά μου χρόνια στην Καβάλα. Δεν υπήρχε κάποιο ιδιαίτερο ερέθισμα, αλλά περισσότερο το ένστικτο για την ταχύτητα και την ελευθερία που σου προσφέρει το μέσο.

Φωτογραφίζετε σε τετράγωνο φορμά. Ποιες είναι οι δυσκολίες του μέσου;

Το τετράγωνο είναι ένα πολύ δύσκολο και γοητευτικό φορμά. Η οπτική μας είναι πιο οικεία με το φορμά του κινηματογράφου σε αναλογίες 2 προς 3. Το τετράγωνο σε οδηγεί σε σφιχτά πολύ ελεγχόμενα κάδρα, κολακεύει τα πορτραίτα, ενώ είναι αδυσώπητο με τις «περίεργες» προοπτικές και τις εικόνες που χρειάζονται οριζόντια αφήγηση.

Θεωρείτε ότι στη φωτογραφική σας δουλειά το συγκεκριμένο φορμά έχει ολοκληρώσει την πορεία του; Με αλλά λόγια, θα δοκιμάζατε να φωτογραφήσετε σε διαφορετική αναλογία κάδρου;

Τίποτα δεν είναι για χόρταση. Ήδη κινούμαι σε νέες κατευθύνσεις. Η αλλαγή του φορμά ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία της φόρμας θα με βοηθήσει να ανανεώσω την οπτική μου.

Αρχικά φωτογραφίζατε ασπρόμαυρο. Το έγχρωμο πότε μπαίνει στη ζωή σας και με ποιον τρόπο;

Για περισσότερο από μία δεκαετία, έβλεπα τον κόσμο ασπρόμαυρο. Το χρώμα ήρθε επίσης αναζητώντας μια νέα φόρμα στη δουλειά μου και ως ανάγκη να δουλέψω με μεγαλύτερη συχνότητα και ταχύτητα απαλλαγμένος από το σκοτεινό θάλαμο.

Τελικά μετά από τόσα «κλικ», μάλλον έχετε καταλήξει στο έγχρωμο, όπως φαίνεται και από τις δουλειές σας; Θα ξαναγυρνούσατε πλέον στο ασπρόμαυρο;

Ασφαλώς. Συνεχίζω να θαυμάζω εξίσου ασπρόμαυρες και έγχρωμες δουλειές. Ο Alec Soth, ένας από τους πιο σημαντικούς σύγχρονους φωτογράφους, μας πρότεινε το "Songbook", μια εξαιρετική ασπρόμαυρη έκδοση εξαιρετικής ποίησης.

Πολλές από τις φωτογραφίες σας και κυρίως τα πορτραίτα εμπεριέχουν τη χρήση του φλας. Γιατί το προτιμάτε;

Για τεχνικούς λόγους, γιατί δίνει μια σύγχρονη καθαρότητα στις εικόνες, γιατί αποκολλά το πορτραίτο από το φόντο, γιατί για πολλά χρόνια ήταν «απαγορευμένο», γιατί δεν πιστεύω στους κανόνες.

Οι περισσότερες φωτογραφικές σας δουλειές έγιναν με ανάθεση. Έχετε κάποιο σχόλιο για τις φωτογραφικές αναθέσεις στην Ελλάδα και πόσο εύκολο είναι πλέον να δοθούν σε νέους -ή και καταξιωμένους- φωτογράφους;

Οι φωτογραφικές αναθέσεις είναι πολύτιμες και σπάνιες. Πολλά σπουδαία φωτογραφικά έργα έγιναν μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό και προνομιούχο γιατί πολλές από τις εργασίες μου προκύψαν μέσα από αναθέσεις. Πάντα πίστευα ότι οι θεσμοί θα έπρεπε μα βοηθήσουν περισσότερο με αναθέσεις παραγωγής έργου, ιδιαίτερα τους νέους φωτογράφους.

Μια φωτογραφική ανάθεση στερεί ή όχι την φωτογραφική ελευθερία και κατά πόσο σας επηρεάζει προσωπικά αυτό;

Οι σοβαρές αναθέσεις παρέχουν απόλυτη ελευθερία στους δημιουργούς. Σε κάθε άλλη περίπτωση προκύπτουν οι αδυναμίες και τα προβλήματα που έχει η εφαρμοσμένη φωτογραφία.

Στην φωτογραφική σας πορεία υπάρχει κάποιος άνθρωπος που σας βοήθησε ή σας υποστήριξε να προχωρήσετε;

Υπάρχουν πολλοί και από διαφορετικούς χώρους: Ο Σταύρος Πετσόπουλος από τις εκδόσεις Άγρα, με τον οποίο εδώ και είκοσι χρόνια φτιάχνω τα βιβλία μου. Η γκαλερί Καλφαγιάν με την οποία συνεργάστηκα για δέκα χρόνια. Η γκαλερί Bernier/Elliades που εκπροσωπεί σήμερα τη δουλειά μου. Ο Διονύσης Καψάλης και το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας που υποστήριξαν τη μεγάλη παραγωγή και προβολή της εργασίας του Άθου. Η σύντροφός μου Λία με την οποία έχουμε μια κοινή φωτογραφική πορεία εικοσιπέντε χρόνων. Ο Αρσένιος Τοπτσίδης, ο Δημήτρης Παπάζογλου, ο Ηλίας Σκουλάκος, ο Δημήτρης Ντεϊερμετζίδης, ο Κοσμάς Παυλίδης, ο Αλέξανδρος Ζαφειρίδης και πολλοί άλλοι φίλοι και συνεργάτες που προσφέρουν με χαρά την πολύτιμη βοήθεια και τις υπηρεσίες τους.

Έχετε πει ότι δεν υπάρχουν κακές φωτογραφίες αλλά ασύλληπτα βαρετές. Θα θέλαμε να μας αναλύσετε την άποψή σας αυτή.

Το 2017 υπολογίζεται ότι θα παραχθούν δεκατέσσερα τρισεκατομμύρια φωτογραφικές εικόνες. Πολλές από αυτές αφορούν νέους φιλόδοξους φωτογράφους. Η ευκολία της ψηφιακής εποχής βοηθά να έχουμε καλοφτιαγμένες, «ωραίες» φωτογραφίες, ταυτόχρονα όμως παράγει «απαίδευτους» δημιουργούς που δε γνωρίζουν τη γλώσσα του μέσου.

Η φωτογραφική αφήγηση στην Ελλάδα έχει τελειώσει;

Η φωτογραφική αφήγηση δεν έχει τελειώσει ούτε στην Ελλάδα ούτε στο εξωτερικό. Εμφανίστηκε ως ανάγκη στις αρχές του ’90 προτείνοντας ένα νέο τρόπο αντιμετώπισης των φωτογραφικών έργων. Συνεχίζει να είναι μια επιλογή που αφορά τον τρόπο που ο δημιουργός προτείνει τις εικόνες του.

Τελικά μήπως προκύπτουν και ασύλληπτα βαρετές φωτογραφικές αφηγήσεις;

Αυτή είναι μια μεγάλη συζήτηση. Ξεκινά από την απάντηση που πρέπει να δώσει κατ’ αρχήν ο φωτογράφος στο «τι είναι φωτογραφική αφήγηση». Δεν αρκεί η ταμπέλα που βάζει ο καθένας στη δουλειά του. Η αφήγηση είναι αποτέλεσμα της αλληλουχίας και της συνδυασμού των εικόνων μας που καταλήγει να είναι ο τρόπος που προτείνουμε τον κόσμο.

Υπερβολική (ίσως και πρόωρη) προβολή και εξωστρέφεια ή μοναχισμός και εσωστρέφεια. Τι δουλεύει καλύτερα κατά τη διάρκεια παραγωγής φωτογραφικού έργου;

Η ισορροπία και το μέτρο είναι πάντα ο καλύτερος σύμβουλος.

Τι θα συμβουλεύατε κάποιον που βρίσκεται τώρα στα πρώτα φωτογραφικά του βήματα;

Δουλειά, δουλειά, δουλειά. Να ξεπεράσουν την ευκολία του μέσου και να διαβάσουν καλά τα σπουδαία έργα του παρελθόντος.

Τελευταία αποτυπώθηκε στο χαρτί και κυκλοφόρησε το φωτογραφικό βιβλίο «Αρχιπέλαγος». Θα θέλαμε δυο λόγια γι’ αυτή τη δουλειά σας.

Η εργασία του Αρχιπελάγους ξεκίνησε από μία ανάθεση των επιμελητών της 10ης Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας. Η Κατερίνα Κοτζιά, ο Ηλίας Κωνσταντόπουλος, ο Λόης Παπαδόπουλος και η Κορίνα Φιλοξενίδου, στηριζόμενοι στην αιρετική πεποίθηση του ιστορικού Ruggiero Romano ότι το Αρχιπέλαγος είναι μια πόλη, έθεσαν την ιδέα αυτή ως άξονα της ελληνικής συμμετοχής. Αυτήν τη θεματική της υδάτινης πόλης προσπάθησα να οπτικοποιήσω μέσα από ένα ταξίδι είκοσι ημερών. Οι εικόνες που προέκυψαν, παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο του 2006, στο ελληνικό περίπτερο, στα Giardini της Βενετίας. Σήμερα δέκα χρόνια μετά, με την ευκαιρία αυτής της έκδοσης, επέστρεψα στο Αιγαίο για να φωτογραφήσω ξανά. Ένα νέο ταξίδι απαράλλαχτο κι όμως τόσο διαφορετικό, ολοκλήρωσε την ιστορία του.

Η έκδοση του Αρχιπελάγους αποτελεί το πέμπτο βιβλίο μου με τις εκδόσεις Άγρα.

Που πιστεύετε ότι οφείλετε η τόσο μεγάλη επιτυχία του προηγούμενου φωτογραφικού βιβλίου «Άθως. Τα χρώματα της Πίστης»;

Στη σωστή ισορροπία του editing, στο περιεχόμενο των εικόνων και στην αναγνωρισιμότητα του θέματος.

Το τελευταίο καιρό δουλεύετε πάνω σε κάποιο project;

Ολοκληρώνω μια εργασία στα Τενάγη των Φιλίππων για λογαριασμό του Δήμου Καβάλας. Είναι το επόμενο εγχείρημα που θα ολοκληρωθεί το καλοκαίρι του 2018, με το σχεδιασμό μιας νέας έκδοσης. Οψώμεθα εις Φιλίππους λοιπόν.

Ευχαριστούμε το Στράτο Καλαφάτη για την συνέντευξη που μας παραχώρησε.