Ο Μαύρος Σκύλος

· Διάφορα // Δημοσίευση: 18 Απρ 2018

Η έννοια της Εικονογράφησης είναι ένα θέμα που με απασχολεί έντονα για πολλά χρόνια. Με τον όρο Εικονογράφηση εννοείται η προσπάθεια ερμηνείας ή εξήγησης μιας ιδέας, έννοιας ή κειμένου, με οπτικό τρόπο, δηλαδή με εικόνες. Η εικονογράφηση είναι εξαιρετικά χρήσιμη στο χώρο της διαφήμισης. Στην Τέχνη όμως μπορεί να παγιδεύσει τον καλλιτέχνη, κρατώντας τον μακριά από την ουσιαστική εκδήλωση του ψυχισμού του. Και σε αυτή την παγίδα, μπορεί να εγκλωβιστεί ακόμα και ο πιο έμπειρος δημιουργός.

Το 2014, κυκλοφόρησε η δεύτερη έκδοση του βιβλίου Exiles του Josef Koudelka. Εμπεριέχοντας δέκα καινούργιες φωτογραφίες, η νέα έκδοση αντικατέστησε το κλασικό βιβλίο του 1988, με το οποίο ο Κoudelka σημάδεψε μια εποχή ανακατατάξεων, τόσο σε πολιτικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Το αρχικό Exiles δημιουργήθηκε 20 χρόνια μετά τη φυγή του φωτογράφου από την πατρίδα του την Τσεχοσλοβακία (1968). Αφού βρήκε άσυλο στην Αγγλία, ο Κοudelka περιπλανήθηκε στην Ευρώπη ως ένας άπατρις γυρολόγος που με την κάμερά του κατέγραφε γεγονότα της εποχής, πάντα υπό το πρίσμα μιας πολιτικής θέσης και κριτικής.

Στο βιβλίο Exiles, ο Κοudelka θέλησε να αποδώσει τόσο τη φυσική όσο και την πνευματική πλευρά της εξορίας, του διωγμού ή της βίαιης φυγής. Πρόκειται δηλαδή για ένα έργο του οποίου οι εικόνες-ντοκουμέντα δεν μένουν μόνο στο στάδιο της πληροφόρησης ή της αισθητικής απόλαυσης, αλλά επιχειρούν να εκπροσωπήσουν και τις ψυχολογικές διεργασίες που βίωσε ο “εξόριστος” φωτογράφος. Αποτελούν φορείς προσωπικών του συμβόλων.

Θεωρώ τα προσωπικά σύμβολα ίσως το σημαντικότερο μέρος του καλλιτεχνικού έργου. Πρόκειται για αρχικά μη ανιχνεύσιμες οπτικές ποιότητες, που αρχίζουν να δίνουν στίγμα μέσα από την επαναλαμβανόμενη παρουσία τους. Η ύπαρξη αυτών των οπτικών ποιοτήτων οφείλεται στην ασυναίσθητη επιθυμία μας να τις εντάξουμε στο έργο μας, χωρίς απαραίτητα να αναγνωρίζουμε την ύπαρξή τους ούτε την ουσία της λειτουργίας τους. Τα σύμβολα αυτά, είναι το αποτέλεσμα μιας, κυρίως διαισθητικής, πράξης εκδήλωσης καθοριστικών σημείων της ψυχοσύνθεσης μας, που βρίσκουν τον τρόπο να περάσουν και να ενσωματωθούν στο έργο μας. Πολλές φορές, τα προσωπικά σύμβολα παίρνουν ή δανείζονται διάφορες μορφές, και εν συνεχεία εξαπλώνονται στο έργο του καλλιτέχνη, σαν παρασιτικοί οργανισμοί που ζουν πάνω στο σώμα του ξενιστή τους.

Ένα τέτοιο προσωπικό σύμβολο, φαίνεται πως ζει για πολλά χρόνια μέσα στο έργο του Koudelka, και, ίσως αυτό το σύμβολο να καθορίζει την ιδέα της "Εξορίας" που απλώνεται σε όλο το φάσμα της πλούσιας εικονογραφίας του.

Αναφέρομαι στο μαυρο σκυλί, στο πλάσμα που ο Κoudelka φωτογράφιζε ευκαιριακά, αλλά καταφανώς εμμονικά, και που ίσως έβλεπε σε αυτό τον απόκληρο, τον οικειωθελώς διωγμένο, τον μοναχικό περιπλανητή που κρατά τις αποστάσεις του από τους ανθρώπους, την κοινωνία, τις νόρμες και τους όρους αυτού του κόσμου. Οι μαύροι σκύλοι εμφανίζονται ξανά και ξανά στις φωτογραφίες του Τσεχοσλοβάκου φωτογράφου. Στέκονται μακριά από τους ανθρώπους, μόνοι αλλά αυτάρκεις. Δίπλα στον Κoudelka δείχνουν μια οικειότητα. Ίσως ταυτίζονται με αυτόν, ίσως τον εμπιστεύονται και τον αντιλαμβάνονται ως όμοιό τους.

Δεν μοιάζουν με τους καρτουνίστικους σκύλους του Elliott Erwitt. Αντιθέτως, μοιάζουν σαν εκδηλώσεις κάποιου προσωπικού συμβόλου, σαν προβολές του του ανθρώπου που τους πρόσεξε, τους αποδέχτηκε, τους απαθανάτισε. Ίσως η φωτογραφία με το σκυλί που βρίσκεται στο εξώφυλλο του νέου Exiles να σημαίνει πολλά ή να μην σημαίνει απολύτως τίποτα. Η ταύτιση ή μη, του μεγάλου φωτογράφου με τα μαύρα σκυλιά, δεν είναι παρά θέμα ερμηνείας.