Διάλογος για τις δράσεις ή τα happening

Διάλογος με αφορμή την δημόσια κατασκευή ενός γλυπτού (από την ομάδα Θυμωμένοι) για τον ανώνυμο ρακοσυλλέκτη
(Οδ. Αριστοτέλους και Βλάλη, Θεσσαλονίκη. 28/1/2012)

Για τα Happening
Happening, γεγονός, συμβάν, εφήμερη εκδήλωση, συνδυασμός ανεξέλεγκτων αν και ελαφρώς προσχεδιασμένων γεγονότων, όπου ο δημιουργός ή οι δημιουργοί του εφορμούν ανοίκεια στο κοινό τους, ελπίζοντας και για το αντίστροφο, την επίθεση του κοινού σε αυτούς. Στο happening βιώνεις τα όσα συμβαίνουν σαν εμπειρία, εδώ και τώρα. Και σαν διοργανωτής, και σαν συμμετέχων, και σαν θεατής.

Το happening δεν είναι θέατρο, όπου όλα διαδραματίζονται σε μία σκηνή, όπου ο ένας λόγος ή η κάθε πράξη ακολουθείται προγραμματισμένα από μία άλλη. Στο happening δεν υπάρχει σκηνή γιατί ο δρών είναι μέσα στο κοινό του, γιατί το κοινό εισέρχεται στο πεδίο δράσης, σα να είναι αυτό το όριο μιας ανοικτής και για τούτο ανύπαρκτης σκηνής που παρόλα αυτά αναδιαμορφώνεται συνεχώς, όπως ακριβώς η ζωή.

Στο happening υπάρχει πλάνο αλλά όλα κρέμονται από το περιβάλλον, την ατμόσφαιρα της στιγμής, τον θεατή που θα ενεργοποιηθεί ή όχι και θα οδηγήσει εκτός ελέγχου το προσχεδιασμένο αποτέλεσμα. Αυτή η εκατέρωθεν συμμετοχή, σημαίνει συμμετοχή στη ροή, συνδιαμόρφωση του αποτελέσματος και είναι μάχη, πόλεμος. Η παρουσία, άρα και η συμμετοχή στην εξέλιξη ενός τέτοιου συμβάντος δεν είναι μία απλή παρακολούθηση κατασκευής έργου παρουσίας κοινού, ούτε η παρακολούθηση ενός χορευτικού ή μίας κινηματογραφικής ταινίας, με το κοινό δεμένο στα καθίσματα της σκοτεινής αίθουσας, από την απογείωση μέχρι τους τίτλους τέλους.

Η διοργάνωση τέτοιων δράσεων ξεκινάνε από την επιθυμία και περιέχουνε την κρυφή ελπίδα, πως κάποτε, αυτές οι άχρηστες καλλιτεχνικές πράξεις, (άχρηστες με την έννοια ότι δεν παράγουν ένα συγκεκριμένο έργο που θα μείνει, θα μπορεί να εκτίθεται ή να πουλιέται), θα μας βοηθήσουν να ξεμπερδεύουμε με τον θεατή καταναλωτή.

Το happening είναι ένας μοναδικός μη επαναλήψιμος χρόνος, ένας παράλληλος του πραγματικού χρόνος δίχως χρόνο, ένας εκτός τόπου τόπος.

Το happening απομακρύνει τους προβολείς από τη σκηνή (αφού δεν της αναγνωρίζει θεσμικό ρόλο) και φωτίζει όλον τον εκτός σκηνής χώρο, γιατί θέλει να ροκανίσει το βάθρο του καλλιτέχνη υπερήρωα, θέλει να ροκανίσει το βάθρο αυτών που τα ξέρουνε όλα. Ο διοργανωτής ενός happening γνωρίζει τις δυσκολίες από την ελεύθερη διάδραση και προετοιμάζεται σκληρά, και πνευματικά, και υλικά. Αυτός που επιλέγει τη συμμετοχή του σε μία τέτοια, συμβολικά στιγμιαία και δίχως απτό αποτέλεσμα, το πράττει με όλο του το είναι, γιατί πιστεύει σε αυτή τη δημόσια συνεύρεση με ομοίους. Δίχως πίστη στον αγώνα του θα αποτύχει. Το happening θέλει να επικεντρώσει την προσοχή όλων στην ανάγκη συνεργασίας, στην ανάγκη των δημιουργών για πραγματική διάδραση / συνεργασία με συναδέλφους και το κοινό τους. Το happening ζητά να ενεργοποιήσει το κοινό του, που οπωσδήποτε πρέπει να πάψει να κοιτά από την κλειδαρότρυπα και να περάσει ένθεο στον κόσμο της δημιουργίας, μέσω της αρχικής συμμετοχής στην συνδημιουργία. Όταν έλθει εκείνη η ημέρα, που το κοινό θα δραστηριοποιείται από μόνο του και θα γεμίσει τις πλατείες ζητώντας συναποφάσεις και για πολλά άλλα πράγματα που το αφορούν, τότε, ίσως, οι δράσεις αυτού του είδους να χάσουν την πρωταρχική σημασία τους ή να χρειαστεί να περάσουν σε άλλες νέες μορφές και με άλλες απαιτήσεις. Ας ελπίσουμε αυτός ο νέος χαπενίστας να μην είναι ένας ανώφελος διακοσμητής της μεγάλης εξόδου. Ίσως τότε, ο ρόλος αυτής της μορφής δράσης να είναι ακόμη πιο προκλητικός, ακόμη πιο προβοκατόρικος, ακόμη πιο ρηξικέλευθος και επαναστατικός. Ίσως το ζητούμενο τότε, γιατί άραγε όχι και σήμερα, να είναι ή όσον το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή στη διαμόρφωση αυτής της νέας απαιτητικής κουλτούρας των δρόμων, της άμεσης δημοκρατίας.

Περιέχει πάντα πολύ περισσότερες συνισταμένες από όσες θα μπορούσαν να προβλέψουν τα όσα σχεδιάστηκαν ή γράφτηκαν πριν για αυτήν, πολύ περισσότερα από όσα θα μπορούσαν να αφηγηθούν τα όποια κατάλοιπα αυτών των δράσεων
Βασίλης Καρκατσέλης (2008)

Βασίλη
θέλω να κάνω κανα 2 συντροφικές (sic) παρατηρήσεις:
-Παρατηρώ πως όποτε κοινοποιείς μια δράση των θυμωμένων έχεις την συνήθεια να χρησιμοποιείς την λέξη happening. Η λέξη happening έχει συνδεθεί με άλλα πράγματα και δεν νομίζω πως είναι αντάξια της δράσης (όποια και αν είναι αυτή) των θυμωμένων. Πες το δράση, πές το art attack (ορίστε κ μια ιδέα),πες το ακτιβισμό αλλά όχι και happening. Νομίζω πως αυτή η λέξη υποβιβάζει τις δράσεις των θυμωμένων.
Φιλικά
Στέλιος Καραθεοδώρου

Θα μπορούσαμε να ονοματίζουμε το happening δράση; Γιατί όχι; Μοιάζει και πιο κοντά στην Ελληνική γλώσσα.
Ανοίγω το λεξικό του Εξάντα και διαβάζω ορισμούς και στοιχεία, για να αποφασίσουμε.

Happening (χωρίς απόδοση στα Ελληνικά)
Γίνονται με βάση ένα ελάχιστο πρόγραμμα και είναι ανοικτά στον αυτοσχεδιασμό και στη συμμετοχή του κοινού. Ο J. Cage επιδιώκει να κάνει μία τέχνη που δεν θα είναι διαφορετική από τη ζωή, αλλά θα είναι μία δράση μέσα στη ζωή, και όπως η ζωή, θα υπόκειται στο τυχαίο και τους συνδυασμούς του, στον αυτοσχεδιασμό και στη μη προμελετημένη δράση. Ο A. Kaprow διαλέγει αυτό το όνομα για αυτό που συμβαίνει σε έναν χώρο, χωρίς προμελέτη. Η μη τέχνη είναι κάτι περισσότερο από την τέχνη. Το happening είναι μία πρακτική και μία ηθική, είναι η πανίσχυρη επιβεβαίωση της ελευθερίας του καλλιτέχνη, η βίαιη άρνηση κάθε ανάκτησης της τέχνης από την αγορά και τις παραδοσιακές αξίες, είναι η ανακατάληψη της λυτρωτικής ειρωνικής διάστασης του Duchamp και του Dada. Η τέχνη εμφανίζεται άμεση, εφήμερη και ανιδιοτελής.

Action / δράση
Στις εκδηλώσεις αυτές το βάρος έχει δοθεί όχι στην εικόνα που περιλαμβάνεται στο όλον έργο, αλλά στην ίδια την χειρονομία του καλλιτέχνη και τη φυσική του συμμετοχή. Ενέργεια με οιονεί τελετουργικό χαρακτήρα, που τελείται δημόσια και που συχνά φιλοδοξεί να είναι ένα μέσο για να συγκλονίσει, να καταγγείλει τον εξευτελισμό της ανθρώπινης κατάστασης (και στις σεξουαλικές της όψεις) ή να προβεί σε μία διαμαρτυρία πολιτικού χαρακτήρα. Η τέχνη αυτού του τύπου έχει συλλογικό χαρακτήρα και εντάσσει το θεατή στην εμπειρία του καλλιτέχνη ή των καλλιτεχνών.

Event / Συμβάν
Σε αντίθεση με τα happenings είναι δράσεις πολύ σύντομες, σωματικές κινήσεις ανώδυνες ή ανεπαίσθητες, που προέρχονται από την πιο απλή καθημερινότητα.

Ξαναδιαβάζω το κείμενό μου και σκέφτομαι αυτά που κάνουμε. Είμαστε και με τα δύο πόδια και στους δύο ορισμούς. Ποτέ δεν το είχα σκεφτεί. Μοιάζει οι ορισμοί να πρέπει να ενωθούν για να μπορέσουν να μιλήσουν για το τι έχουμε στο μυαλό μας και το τι κάνουμε. Δεν θα αλλάξουμε όμως τους ορισμούς, ούτε υπάρχει λόγος να εφεύρουμε έναν νέο. Ναι, μπορούμε να χρησιμοποιούμε και τους δύο όρους. Εγώ εκ παιδείας χρησιμοποιώ τον πρώτον για δράσεις που περιγράφονται και από τον δεύτερο, που είναι και χρονικά προγενέστερος. Θα το βάλουμε θέμα σε μία από τις επόμενες συναντήσεις μας, να είσαι και εσύ, να το συζητήσουμε και να παγιώσουμε τον τίτλο της πρότασής σου. Ίσως να προσκαλέσουμε και άλλους δημιουργούς αυτού του χώρου, να τοποθετηθούν. Μήπως και θεωρητικούς (έχουμε);

Πάντως για το art attack δεν συμφωνώ γιατί μόνο σκληρή επίθεση δεν κάνουμε. Τον βρίσκω όρο πολιτικό και εμείς είμαστε πολύ λίγοι (όχι σε αριθμό) για τέτοιο όρο. Όχι ότι δεν προσπαθούμε για κάτι, αλλά μόνο αρκετό δεν είναι για να ισχυριστούμε πως παρεμβαίνουμε δυναμικά. Δεν πρέπει να συγκρίνουμε το έργο μας με το έργο άλλων ευνουχισμένων καλλιτεχνών, αλλά με τις ανάγκες των καιρών. Και για τις ανάγκες αυτών των καιρών, αυτά που κάνουμε, είναι ένα σχεδόν τίποτε.

Βασίλης Καρκατσέλης (Ιανουάριος 2012)

Για κείμενα και οπτικό υλικό δείτε στο site του Φωτογραφικού Κέντρου Θεσσαλονίκης και τα παρακάτω βίντεο