Περί αντίληψης Ι

Φωτογραφία άρθρου
· Φωτοφιλοσοφικά // Δημοσίευση: 26 Ιουλ 2012

δέντρα δίχως φύλλα

«Ήταν την αυγή της 1ης Μάη, του 1501. Μόλις είχε σταματήσει να βρέχει και τα σύννεφα διαλύονταν άτακτα αφήνοντας τις χρυσαφιές ακτίνες του ήλιου να λούσουν τη θάλασσα. Το πλοίο είχε προσαράξει και οι άνδρες ετοίμαζαν τις βάρκες για να βγουν στη στεριά. Είχαν χτενίσει τις γενειάδες τους, είχαν φορέσει τα καλά τους, μάζεψαν όσον αέρα χωρούσαν τα πνευμόνια τους και καμαρώνοντας ετοιμάστηκαν για την αποβίβαση. Οι φίλοι τους οι ινδιάνοι, τους περίμεναν στην ακτή χορεύοντας και τραγουδώντας. Γιόρταζαν την άφιξη των ανθρώπων από την ανατολή. Ένας από δαύτους κάπνιζε την πίπα της ειρήνης.»

Προσπάθησε να εικονοποιήσεις αυτή την παράγραφο νοερά. Φαντάσου πως είσαι ένας ταξιδιώτης του χρόνου και βρίσκεσαι μπροστά στο γεγονός με τη φωτογραφική μηχανή στο χέρι. Φτιάξε τη φωτογραφία στο μυαλό σου.

Όσο εσύ θα το κάνεις, εγώ συνεχίζω:

«Ήταν την αυγή της 1ης Μάη, του 1501. Μόλις είχε σταματήσει να βρέχει και τα σύννεφα διαλύονταν άτακτα αφήνοντας τις χρυσαφιές ακτίνες του ηλίου να λούσουν τη θάλασσα. Ένα παράξενο νησί είχε μόλις γίνει ορατό. Όλοι είμαστε σίγουροι πως δεν υπήρχε πριν εκεί. Έμοιαζε σαν να ξεπετάχτηκε μέσα από τη θάλασσα. Τα πανύψηλα δέντρα του δεν είχαν φύλλα και από κάτω έστεκαν παράξενα τριχωτά πλάσματα. Η έκπληξή μας ήταν μεγάλη και, ειλικρινά, δεν ξέραμε πώς να αντιδράσουμε καθώς το χαζεύαμε από την ακτή.»

«Φωτογράφησε» τώρα με το μυαλό σου και τη δεύτερη παράγραφο.

Νομίζεις πως σου περιέγραψα κάτι φανταστικό; Πως σου διηγήθηκα μια ιστοριούλα από διαφορετική οπτική; Όχι. Πρόκειται για μια από τις πολλές αφίξεις Ευρωπαίων στην Αμερικανική ήπειρο την εποχή εκείνη. Η διαφορά στην αφήγηση έγκειται στη διαφορά της αντίληψης του αφηγητή για το γεγονός αυτό.
Η πρώτη περίπτωση αναπαρίσταται σε χαλκογραφία αγνώστου Ευρωπαίου καλλιτέχνη, ο οποίος απεικόνισε την άφιξη των λευκών στην Αμερική, είτε όπως την έζησε είτε απλά όπως του την περιέγραψαν. H αναπαράσταση της πραγματικότητας μπλέκεται με την «πραγματικότητα» του ίδιου του δημιουργού και το αποτέλεσμα αποτελεί μια χειραγωγημένη αλήθεια, ακριβώς γιατί η άφιξη στη νέα ήπειρο ήταν ένα γεγονός μεγάλης σημασίας και, φυσικά, έπρεπε να παρουσιαστεί και με τον αντίστοιχο τρόπο.
Η δεύτερη περίπτωση αφορά την αναπαράσταση του ίδιου γεγονότος μέσα από τα μάτια ενός Ινδιάνου καλλιτέχνη, που επίσης μπορεί να το έζησε ή να του το περιέγραψαν. Η καραβέλα μεταμορφώνεται σε νησί, τα κατάρτια με τα κατεβασμένα πανιά σε πανύψηλα δέντρα χωρίς φύλλα και οι γενειοφόροι Ευρωπαίοι σε τριχωτά πλάσματα. Ο δημιουργός δεν μπορεί να διαχειριστεί τα δεδομένα και εμπλέκεται σε μια διαδικασία άτακτης και κατά προσέγγιση ερμηνείας της πραγματικότητας. Η έλλειψη ανάλογων εμπειριών και παραστάσεων, μειώνει δραματικά την ικανότητα των αισθητηρίων οργάνων του, να παραγάγουν πολιτιστικά προκαθορισμένα μηνύματα, ώστε να τον βοηθήσουν να αντιληφθεί τι ακριβώς έβλεπε.

Αν έχεις αρχίσει να φαντάζεσαι πως ο κόσμος δεν βρίσκεται αδιαμφισβήτητα «εκεί έξω», αλλά ένα μεγάλο μέρος του κατασκευάζεται στο μυαλό σου κατά τη διαδικασία της αντίληψης, έχεις απόλυτο δίκιο. Ναι μεν οι βασικοί μηχανισμοί της αντίληψης είναι οικουμενικοί, αλλά οι διαφοροποιήσεις του χώρου και του χρόνου είναι εξαιρετικά σημαντικές για το συμπέρασμα που θα βγάλεις γι’ αυτό που βλέπεις και εν συνεχεία βιώνεις. Και, φυσικά, οι μηχανισμοί αυτοί ορίζονται από το εκάστοτε κοινωνικοπολιτιστικό πλαίσιο. Αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο αναλόγως με το πότε, πού και πώς γεννήθηκες και μεγάλωσες. Το ίδιο κάνεις και σήμερα ως φωτογράφος. Σκέψου καλά λοιπόν την επόμενη φορά που θα αποφασίσεις να καταπιαστείς με το «περιεχόμενο», ως κεντρικό ζήτημα της τέχνης σου. Γιατί πριν από το περιεχόμενο που εκ των πραγμάτων δημιουργεί ο θεατής, κατά τη διαδικασία της ανάγνωσης των εικόνων σου, υπάρχει το περιεχόμενο που εκ των πραγμάτων δημιουργείς εσύ, κατά τη διαδικασία της αντίληψης αυτού που βλέπεις.