Τάκης Τλούπας (1920 – 2003)

«Η φωτογραφία αυτοπροσδιορίζεται. Η ίδια η φωτογραφία ορίζει την τέχνη της. Εγώ αναζητώ εκείνο που υπάρχει μέσα μου και αυτή η αναζήτηση μπορεί να κρατήσει χρόνια».

Τ. Τλούπας

Τον περασμένο Μάιο είχα επισκεφτεί τη κόρη του Τάκη Τλούπα, Βάνια, με σκοπό να ετοιμάσω ένα αφιέρωμα για τον πατέρα της, για τις ανάγκες του "Πεζοδρόμιο Free Press". Η Βάνια Τλούπα με υποδέχτηκε στο φωτογραφείο της και μου μίλησε για τον πατέρα της, τον φωτογράφο που στο μυαλό μας τον έχουμε συνδέσει με τον θεσσαλικό κάμπο. Μετά από την έγκριση της αρχισυνταξίας του εντύπου, αναδημοσιεύω εδώ το μικρό αυτό αφιέρωμα σε έναν μεγάλο Έλληνα φωτογράφο.

^{Οδοκαθαριστές στο Αλκαζάρ Λάρισας, 1954}

Ο Τάκης Τλούπας γεννήθηκε το 1920 στη Λάρισα, όπου έζησε όλη του τη ζωή. Απεβίωσε το 2003 αφήνοντας ένα σημαντικό φωτογραφικό αρχείο στη κόρη του, Βάνια Τλούπα, η οποία και το διαχειρίζεται. Πολύ φιλική και πρόθυμη, η Βάνια μας μίλησε για τον πατέρα της. Η ίδια, εκτός από το να διαχειρίζεται το αρχείο του, είναι φωτογράφος και έχει μία πολύ επιτυχημένη συνεργασία με το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς κάνοντας, για 3η συνεχόμενη χρονιά, σεμινάρια σε εφήβους στο Τσαλαπάτα.

Γιος ξυλογλύπτη, o Τάκης Τλούπας ακολούθησε την τέχνη του πατέρα του, την οποία διατήρησε μετέπειτα ως χόμπι. Με τη φωτογραφία άρχισε να ασχολείται γύρω στο 1940, σε μία εκδρομή του ορειβατικού, όπου και του δόθηκε το ερέθισμα: κάποιος είχε μία μηχανή, την περιεργάστηκε, τράβηξε μερικές φωτογραφίες. Στην αρχή δανειζόταν μηχανές από φίλους και αργότερα αγόρασε τη πρώτη του φωτογραφική μηχανή, μία Box Tengor.

«Αρχικά έβγαλε κάποιες οικογενειακές φωτογραφίες, απαθανατίζοντας κυρίως τον αδερφό του και την αδερφή του. Το πρώτο φιλμ που εμφάνισε ήταν ψιλοκαμμένο. Εξάλλου, οι γνώσεις που μπορούσε να αποκτήσει κανείς τότε ήταν μέσα από ξενόγλωσσα βιβλία και περιοδικά, τα οποία ο ίδιος δεν είχε τη δυνατότητα να διαβάσει και να καταλάβει. Ένας φίλος του που ήξερε γερμανικά και αγγλικά του διάβαζε και του εξηγούσε κάποια πράγματα, έτσι ώστε να πάρει τις γενικές γνώσεις για τη φωτογραφία», μας αναφέρει η Βάνια.

Ως επί το πλείστον φωτογράφιζε τοπία, το γραφικό τοπίο της υπαίθρου μιας άλλης εποχής, στο οποίο περιπλανιόταν και απαθανάτιζε ό,τι τον μάγευε και του τραβούσε την προσοχή. Όμως, στο portfolio του δεν έχει μόνο φωτογραφίες της Λάρισας. Άνθρωπος της εκδρομής, ταξίδεψε με τη βέσπα του στην Ευρώπη και συνέδεσε την αγάπη του για τη φωτογραφία με την τρέλα του για τις εκδρομές, αφήνοντας ένα αρκετά μεγάλο αρχείο με φωτογραφίες από τα ταξίδια του. Περιπλανιόταν έχοντας πάντα μαζί του τη μηχανή. Πολλές φορές έλεγε «πήγα βόλτα τις μηχανές», μας λέει η κόρη του, επισημαίνοντας πως η πρόθεση της φωτογράφισης δεν εγγυάται πάντα και το αποτέλεσμα. «Δεν κυνηγούσε το θέμα. Πήγαινε απλώς εκδρομή. Πήγαινε βόλτα, να περπατήσει στο βουνό, στη θάλασσα, οπουδήποτε… και αν του καθόταν κάτι είχε και τη μηχανή μαζί του να το απαθανατίσει».

^{Στη Γεωργική Σχολή Λάρισας, 1950}

^{Η αποξηραμένη Λίμνη Κάρλα}

Άνθρωπος απλός. Φιλικός μεν, αλλά κλειστός. «Ήθελε να είναι με παρέες, να έχει επαφή με κόσμο, αλλά συμμετείχε με τον δικό του τρόπο, σε τόνους ήπιους. Δεν ήταν από τους ανθρώπους που ανοίγουν την κουβέντα. Ήθελε όμως να εντάσσεται». Για την κοινωνία της Λάρισας ήταν πολύ σεβαστός και αναγνωρίστηκαν από πολύ νωρίς η ματιά και η διαφορετικότητά του. «Ήταν κι ένα επάγγελμα που το προσέγγισε με τελείως διαφορετική ματιά. Ο μπαμπάς μου ήτανε σαν ένας οποιοσδήποτε ευρωπαίος φωτογράφος στη Λάρισα, αλλά δεν αντιμετωπίστηκε έτσι γιατί δεν έκανε κάτι τρελό».

^{Πρωινό στην κεντρική πλατεία Λάρισας, 1950}

^{Πρωινό στο Σταθμό, 1954}

^{Υπαίθριος Κουρέας στη Λάρισα, 1960}

^{Κρεοπωλεία στη Λάρισα, 1960}

Όσο για την αναγνώριση του έργου του, η Βάνια μας λέει χαρακτηριστικά ότι «δεν ασχολούταν με τέτοια πράγματα». Παρόλες τις παροτρύνσεις φίλων του να εκθέσει στην Αθήνα με το επιχείρημα της πώλησης φωτογραφιών του λόγω της μεγάλης του απήχησης, ο ίδιος δεν το επιθυμούσε. «Είχε κάνει πολλές εκθέσεις. Απλώς δεν δεχόταν υποδείξεις εκ του ασφαλούς», μας εξηγεί η Βάνια. «Σκεφτόταν κάπως έτσι: άμα θέλω θα έρθω, αν δεν έχω όρεξη δεν θα έρθω. Όχι από καπρίτσιο, αλλά επειδή δεν τον γέμιζε σε εκείνη τη φάση της ζωής του». Εξάλλου, η τέχνη δεν είναι κατά παραγγελία και ο Τλούπας ήταν άνθρωπος που δεν τον ενδιέφερε να δείξει τη δουλειά του απλώς για να την πουλήσει. «Ήθελε να πει κάτι. Ήθελε αυτός που θα πάρει το έργο του να το αισθάνεται και όχι να αγοραστεί η φωτογραφία του από οποιοσδήποτε που έχει χρήματα απλώς για πει ότι έχει στη κατοχή του κάποια δική του φωτογραφία».

Στα 74 του χρόνια βραβεύτηκε από το υπουργείο Πολιτισμού για την προσφορά του στην πολιτιστική ζωή, μία βράβευση δεν τον επηρέασε την ιδιοσυγκρασία του, ώστε να λειτουργήσει διαφορετικά μετέπειτα. «Φυσικά ήταν τιμή, αλλά δεν περίμενε από αυτή τη βράβευση για να καταξιωθεί. Έδινε εξάλλου την αντίστοιχη βαρύτητα σε οτιδήποτε συνέβαινε στη ζωή του. Εξάλλου στα 74 τι να αλλάξει;». Μαζί με τη βράβευση είχε πραγματοποιηθεί μια μεγάλη έκθεση με τους Μελετζή και Μπαλάφα στο τότε Φωτογραφικό Κέντρο Σκοπέλου. Οι εκθέσεις στο Μουσείο Μπενάκη, στο ΜΦΘ και στην Πινακοθήκη Λάρισας έγιναν αφού πέθανε ο ίδιος. «Οι εκθέσεις αυτές ήταν για τη δική μου τη ζωή ένας σταθμός. Bγήκε κι ένα πολύ ωραίο βιβλίο, του οποίου είχε προλάβει να δει τα layout. Δεν το είδε τυπωμένο, να το πιάσει στα χεριά του. Ήξερε όμως ότι θα έβγαινε».

^{Ο Τελάλης στη Λάρισα, 1958}

Εδώ και 25 χρονιά, από τότε που τελείωσε τη σχολή, η Βάνια Τλούπα διαχειρίζεται το αρχείο του και παρά τις δυσκολίες -κυρίως λόγω του όγκου των αρνητικών που έχει αφήσει πίσω και του περιορισμένου ωραρίου- η αρχειοθέτηση είναι κάτι που αγαπά. Ο ίδιος ο Τλούπας είχε κάνει βέβαια μία προεργασία, αλλά σε ένα πολύ μικρό μέρος. Συνεχώς δε, τη ρωτούσε: «τώρα που θα αξιοποιηθούν αυτά;».

«Τα αρνητικά είναι πάρα πολλά!», λέει η ίδια, «Τα έχω περάσει μόνο μια φορά, απλώς για να γράψω κάποια πράγματα. Αρχειοθετώ μεν, αλλά πρέπει να αξιοποιείς κιόλας. Όταν ανοίγω την ντουλάπα και βλέπω το πόσα πολλά είναι μη αρχειοθετημένα, με πιάνει πανικός! Θα πρέπει να δεις που είναι τραβηγμένες και κάπως να γίνει καταγραφή. Χρειάζεται να ξέρεις και ποια πράγματα πάνω στη φωτογραφία, ώστε να μπορέσεις να το χειριστείς πιο εύκολα, να προτείνεις σε πελάτες, να οργανώσεις και να παρουσιάσεις».

Η δυσκολία της αρχειοθέτησης αυτών των φιλμ έγκειται και στο γεγονός πως δεν μπορεί να γίνει εύκολα ταυτοποίηση του μέρους λήψης μιας φωτογραφίας, καθώς αν δεν υπάρχει κάποιο σημείο ανέπαφο στο πέρασμα του χρόνου, δεν μπορείς να καταλάβεις που είναι τραβηγμένη η εκάστοτε φωτογραφία. «Τώρα ασχολούμαι με το αρχείο από Ιταλία και Γαλλία (1952). Έχω κάποιους συνδέσμους στην Ιταλία και μπορεί να αξιοποιήσω ένα κομμάτι που αφορά τη ματιά του από τα ταξίδια αυτά του ’52. Τα αρνητικά αυτά, αν γίνουν ενότητες μπορούν να αποτελέσουν στο μέλλον ένα ξεχωριστό βιβλίο με τα ταξίδια του (Αμερική, Μεξικό, Συρία, Ιορδανία, Αίγυπτος, Γαλλία, Ελβετία, Γερμανία, Ιταλία)».

Στο portfolio του συναντά κανείς ακόμη και φωτογραφίες επαγγελμάτων που έχουν εκλείψει. Στη φάση της εκβιομηχάνισης, γυρνώντας με τον Παύλο Κοντέλλη σε διάφορα χωριά, απ’ όπου ο τελευταίος αγόραζε ξύλινα εργαλεία προωθώντας γεωργικά μηχανήματα, ο Τλούπας έβλεπε τους ανθρώπους, τις καθημερινές σκηνές του θερισμού και των αγροτικών εργασιών και κατέγραψε μία εποχή για πάντα χαμένη. «Ουσιαστικά έβλεπε πράγματα που θα χαθούν με το πέρασμα του χρόνου και τα κατέγραφε. Απλά, ήταν μπροστά από την εποχή του γενικά», τονίζει η Βάνια Τλούπα.

^{Μεταφέροντας τα άχυρα, Γυρτώνη Λάρισας, 1948}

^{Μεταφορά με το κάρο, περιοχή Τρικάλων, 1965}

«Πιστεύω πως αν ξαναγεννιόταν ο μπαμπάς μου, ακόμη και σήμερα πάλι μπροστά θα ήταν. Ήταν τέτοιο το πνεύμα του που ξεπερνούσε την εποχή του. Εννοείται, αν ήταν στο εξωτερικό θα είχε κάνει κάτι τελείως διαφορετικό, αλλά η αναγνώριση που είχε και έχει ακόμη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό είναι πολύ μεγάλη και για το προφίλ του και για την ιδιοσυγκρασία του».

^{Το θρυλικό ατοκίνητο 2cv, 1968}

Ευχαριστούμε θερμά τη Βάνια Τλούπα για τις πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό που μας παραχώρησε και το Πεζοδρόμιο Free Press για την άδεια αναδημοσίευσης του κειμένου.