Περί Φωτογραφίας και Φαντασίας

Είχε πάει δύο τα χαράματα και δεν έλεγες να σηκωθείς από την καρέκλα. Το βλέμμα σου είχε προσαρμοστεί, σχεδόν παραδοθεί στο φως της οθόνης του υπολογιστή σου και οι μελλοντολογικές φωτογραφίες του Gursky σε κρατούσαν σταθερά πάνω τους, σα να έψαχνες απεγνωσμένα για κάτι. Αμέτρητοι άνθρωποι, πιο όμοιοι από ποτέ, να εργάζονται, να καταναλώνουν, να κινούνται και να συμπεριφέρονται με πανομοιότυπους τρόπους, μέσα σε τεράστιες αίθουσες του σύγχρονου κόσμου. Τι ήταν άραγε αυτό που έβλεπες σ’ αυτές τις φωτογραφίες; Τη σημερινή πραγματικότητα; Μήπως την πραγματικότητα του φωτογράφου; Ή μήπως μια πραγματικότητα που συμφωνείς πως βρίσκεται κάπου εκεί έξω, χωρίς ωστόσο να μπορείς να τη διακρίνεις ξεκάθαρα, με τα περιορισμένων ακόμα δυνατοτήτων αισθητήρια όργανά σου; Ενδιαφέρον ήταν το γεγονός πως ενώ θα έπρεπε, εντούτοις δεν σε απασχολούσε αν αυτές οι φωτογραφίες σου άρεσαν, σε απωθούσαν ή σε άφηναν παγερά αδιάφορο. Αντιθέτως αυτό που σε απασχολούσε κυρίως, ήταν το τι σκεφτόσουν, τι παιγνίδια έπλαθες με τη φαντασία σου καθώς τις κοίταζες ξανά και ξανά. Δεν χρειαζόσουν και ιδιαίτερη προσπάθεια για να διαπιστώσεις πως η σημαντικότερη ίσως δύναμη που οδηγεί τον κόσμο μας να μεταβαίνει από το ένα στάδιο στο άλλο, να εξελίσσεται όπως συνηθίζεται να λέγεται, είναι η Φαντασία.

Για λίγο η σκέψη σου έφυγε από τις φωτογραφίες. Βάλθηκες να αναζητήσεις την ετυμολογία της λέξης και γρήγορα ανακάλυψες πως αναφέρεται σε αυτό που «γίνεται ορατό». Θυμήθηκες ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Το νερό και τα όνειρα» στο οποίο ο συγγραφέας και στοχαστής G. Bachelard έγραφε πως «η φαντασία δεν είναι η ικανότητα σχηματισμού εικόνων της πραγματικότητας αλλά η ικανότητα σχηματισμού εικόνων που ξεπερνάνε την πραγματικότητα τραγουδώντας γι ‘αυτήν. Η φαντασία πλάθει κάτι παραπάνω από αντικείμενα και δράματα, πλάθει καινούρια ζωή, πλάθει καινούριο νου.»

Σηκώθηκες επιτέλους από την καρέκλα σου. Το πρόσωπό σου έπαψε να φωτίζεται από την οθόνη αλλά η χαμηλή λάμπα πυρακτώσεως στο κέντρο του δωματίου, μετέφερε το φως της στην κορυφή του κεφαλιού σου, σα να σου προκάλεσε έναν ταχύτατο διαφωτισμό στη μέση της νύχτας. Σκέφτηκες πως χρησιμοποιώντας τη φαντασία σου, υλοποιείς εναλλακτικές παραστάσεις γεννημένες στη συνείδηση σου, με τρόπο που να γίνονται «ορατές» σε σένα αλλά και στους άλλους. Πόσες άραγε να είναι οι περιπτώσεις που οι φανταστικές παραστάσεις ανθρώπων, κυριολεκτικά υλοποιήθηκαν στο κοντινό μέλλον, αποδεικνύοντας πως έχεις να κάνεις με ένα θεμελιώδες εργαλείο δημιουργίας του κόσμου που θέλεις ή που φοβάσαι. Μπήκες στην κουζίνα και καθώς έκανες ν’ ανοίξεις την πόρτα του ψυγείου πρόσεξες το μαγνητικό αρκουδάκι πάνω της να σε κοιτάζει με αυτοπεποίθηση.

Θυμήθηκες πόσο προσωπική υπόθεση είναι τελικά η φαντασία και πόσες φορές σε βοήθησε σε πρακτικό αλλά και ψυχολογικό επίπεδο από τότε που ήσουν παιδί και το παιγνίδι αποτελούσε την καθημερινότητά σου. Έτσι κατάφερες να δημιουργήσεις και να οργανώσεις εκείνες τις δομές της προσωπικότητάς σου, ώστε να εκπληρώσεις αργότερα αυτά για τα οποία κλήθηκες. Στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ούτε μια μέρα, ούτε μια στιγμή που η φαντασία δεν έπαιξε έστω ένα μικρό ρόλο στη ζωή σου. Σε συντρόφευε σταθερά, από τότε που θυμόσουν τον εαυτό σου. Στο μυαλό σου επέστρεψαν οι φωτογραφίες του Gursky. Μετά ακολούθησαν σωρεία άλλων, σκόρπιων αναμνήσεων από φωτογραφίες που σου άφησαν κάτι από την ενέργειά τους. Τέλος ήρθαν στο μυαλό σου οι δικές σου. Μαζί τους ήρθαν και οι προσδοκίες σου γι’ αυτές, για σένα κατ’ ουσία μέσα από αυτές.

Σκέφτηκες πως φανταζόσουν τι φωτογραφίες θέλεις να έχεις, πριν τις έχεις και αν τελικά αυτές που έχεις έχουν σχέση με αυτές που θα ήθελες να έχεις. Για ένα ήσουν σίγουρος, πως μέσα από αυτές ξεχείλιζε ο κόσμος που δομείς σιγά-σιγά, χρησιμοποιώντας τη φαντασία όπως οφείλεις, αλλά και τη Φωτογραφία για να παρουσιάζεις αυτόν τον κόσμο με τρόπο που να μπορεί να γίνει αντιληπτός. Όμως υπάρχει και κάτι άλλο, σημαντικότερο ίσως. Αν χρησιμοποιείς τη φαντασία σου ως φωτογράφος, τότε τη χρησιμοποιείς και ως θεατής. Και πως θα μπορούσε να συμβαίνει κάτι άλλο άλλωστε. Γύρισες απότομα το κεφάλι προς το δωμάτιο. Δεν έβλεπες το γραφείο με τον υπολογιστή σου αλλά ήσουν σίγουρος πως οι φωτογραφίες του Gursky ήταν ακόμα εκεί στην οθόνη. Οι σκέψεις που έκανες γι’ αυτές δεν ήταν παρά παραστάσεις που με τη βοήθεια της φαντασίας σου βγήκαν στην επιφάνεια, υλοποιήθηκαν στο μυαλό σου, αποκωδικοποιήθηκαν.

Στην ουσία δημιούργησες με τη φαντασία σου κάτι, το οποίο προήλθε από την αποδόμηση  αυτού που ο φωτογράφος δημιούργησε με τη φαντασία του και αποτύπωσε στις εικόνες του, που κι αυτό με τη σειρά του αποτελεί την κυριολεκτική υλοποίηση παραστάσεων που άλλοι δημιούργησαν χρησιμοποιώντας τη φαντασία τους, που μαζί με αυτούς θα μπορούσες να είσαι κι εσύ αφού από την αρχή σου ήταν όλα οικεία! Τελικά οι ίδιες οι φωτογραφίες του Gursky δεν σε ενδιέφεραν και τόσο. Ίσως να τις βρήκες και πονηρές. Σε ενδιέφερε όμως το νέο πακέτο συλλογισμών που "άνοιξες" λόγω αυτών των φωτογραφιών. Κατάλαβες μια και καλή πόσο σημαντικό πράγμα είναι η Φαντασία, αλλά και πόσο σημαντικό είναι να αποτελεί προορισμό για το θεατή και όχι αφετηρία. Η Φωτογραφία αντλεί τα υλικά της από την Πραγματικότητα άρα το φανταστικό δεν έχει λόγο να απεικονίζεται κυριολεκτικά. Μια απλή αναφορά σε αυτό, αρκεί για να γοητεύσει και τον πιο δύσκολο θεατή. Προσπάθησες να θυμηθείς που τα είχες ξανασυναντήσει όλα αυτά, αφού ήσουν περισσότερο από σίγουρος πως ήταν γνωστά. Μα ναι! Στις φωτογραφίες σου!