Στιγμές αδράνειας του απόλυτου μονάρχη

Χρόνος.
Αδιαμφισβήτητα μια από τις πιο δυσνόητες έννοιες που ίσως μόνο εκ του αποτελέσματος μπορείς να προσεγγίσεις. Βρίσκεσαι μέσα του, όπως η σταφίδα στο σταφιδόψωμο και αυτό κάνει σχεδόν αδύνατη την κατανόησή του. Είναι σα να προσπαθεί η χλωρίδα του στομάχου σου να προσεγγίσει και να κατανοήσει την εικόνα σου ως όν. Όσο δύσκολη όμως κι αν είναι η προσπάθεια προσέγγισής του, είναι συνάμα και τόσο γοητευτική, απασχολώντας και προκαλώντας συνεχώς την Επιστήμη, τη Φιλοσοφία και φυσικά την Τέχνη. Αμέτρητοι καλλιτέχνες ασχολήθηκαν μαζί του μέσα από κάθε μορφή τέχνης, προσπαθώντας ίσως να κρυφοκοιτάξουν έστω και για λίγο έξω από αυτόν.

Στον γραπτό και στον προφορικό λόγο, σε αρχαία κείμενα ή μέσα από τη λαϊκή παράδοση κάθε τόπου, ο χρόνος κάνει αισθητή την ύπαρξή του καθώς προσεγγίζεται βάσει γεγονότων ή μεγάλων αλλαγών, τα οποία λειτουργούν ως σημεία αναφοράς για να προσδιορίζονται οι περίοδοι που αναφέρεται ο συγγραφέας ή ο αφηγητής. Με τη χρήση των ημερολογίων ο χρόνος άρχισε να προσεγγίζεται από άμεσες χρονολογικές αναφορές, προηγούμενος πλέον των γεγονότων και μέσω της Λογοτεχνίας περιγραφικά αλλά και εννοιολογικά.

Στη Ζωγραφική και τη Γλυπτική ο χρόνος χρησιμοποιήθηκε επίσης ως σημείο αναφοράς, μέσω αναπαράστασης ιστορικών ή μυθοπλαστικών γεγονότων, παραστατικά μέσα από απεικονίσεις στοιχείων άμεσα συνδεδεμένων μαζί του, αλλά και εμμέσως όπως η αναφορές στη φθορά του σώματος που τελικά οδηγεί ντετερμενιστικά στο θάνατο (Memento Mori).

Ο Κινηματογράφος αλλά κυρίως η Φωτογραφία, ήρθαν να αλλάξουν τη σχέση Τέχνης/Χρόνου, αφού έδωσαν τα κατάλληλα εργαλεία για περαιτέρω εμβάθυνση στο βασίλειο του απόλυτου μονάρχη. Στον Κινηματογράφο ο χρόνος προσεγγίζεται αφαιρετικά, καθώς μειώνονται δραματικά οι χρονικές αποστάσεις μεταξύ των γεγονότων που περιγράφονται, αντικαθιστώντας τον πραγματικό χρόνο με τον λεγόμενο φιλμικό. Ως θεατής γίνεσαι αποδέκτης της αφήγησης αλλά συνάμα και παρατηρητής της ροής του φιλμικού χρόνου από μια πολύ ιδιαίτερη θέση κατά την οποία μπορεί να επηρεάζεσαι, πολλές φορές να προβλέπεις αλλά χωρίς τελικά να μπορείς να επέμβεις. Γίνεσαι δηλαδή παρατηρητής του σταφιδόψωμου, κάτι σαν αυτό που οι φυσικοί αποκαλούν Πέμπτη διάσταση.

Η όγδοη τέχνη όμως, η Φωτογραφία, έχει μια διαφορά σε σχέση με τις άλλες μορφές τέχνης. Ο χρόνος αποτελεί το βασικότερό της στοιχείο, τον λόγο της ίδιας της ύπαρξής της. Αυτό τη διαφοροποιεί δραματικά από τη στιγμή που η αναφορά στο χρόνο σε κάθε φωτογραφικό έργο είναι αναπόφευκτη. Μια άλλη δυνατότητα όμως που σου προσφέρει η Φωτογραφία, αυτή του παγώματος της κίνησης, μια δυνατότητα που ακριβώς επειδή βρίσκεται έξω από τις αντιληπτικές σου ικανότητες σε εντυπωσιάζει, συγχέεται με τη αναφορά στο χρόνο ως έννοια. Ασχέτως όμως τα κατά τα άλλα πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσμα που μπορείς να πάρεις καθώς παίζεις με το πάγωμα της κίνησης, θα πρέπει να κατανοήσεις πως βρίσκεσαι σε διαφορετικό πλαίσιο αναφοράς. Για να αλλάξει κλίμακα το έργο σου και να μπορέσεις μέσω αυτού να προσεγγίσεις εννοιολογικά τον χρόνο, θα πρέπει να αποδεσμευτείς από τη ροή των γεγονότων, αφήνοντας τον χρόνο να ενυπάρχει ανεξάρτητος πια από την κίνηση, δηλώνοντας την παρουσία του αλλά όχι την επίδρασή του. Μέσα από τη στασιμότητα (του χρόνου όχι της κίνησης), μπορείς ίσως να ανακαλύψεις δια της αφαίρεσης, την επιρροή του στο γίγνεσθαι, αφού ίσως έτσι πετύχεις να τον παρατηρήσεις σχεδόν έξω από το σταφιδόψωμο. Αντιθέτως, προσπαθώντας μέσα από μια φωτογραφία να μιλήσεις για το χρόνο μέσω της κίνησης, της ροής των πραγμάτων άρα της αλλαγής, μπορεί να πετύχεις αποτελέσματα που να προκαλούν το ενδιαφέρον, αλλά στην ουσία, ίσως περιοριστείς στη δυνατότητα του να χαζεύεις παγωμένες στιγμές της ροής των πραγμάτων. Η ακινησία όμως, όχι με την έννοια της μη κίνησης (αφού δεν υφίσταται τέτοια), αλλά με την έννοια της μη αλλαγής και δυνητικά της αφθαρσίας, είναι κάτι ακόμα πιο παράξενο και πιο ιδιαίτερο να προσεγγισθεί. Αυτή η μη κίνηση, η μη αλλαγή, θα μπορούσε να παρομοιαστεί με τη στιγμή που ο χρόνος έχει γυρίσει το κεφάλι του αλλού, που η ζωή μπορεί να καμαρώνει για την αιωνιότητα της ύπαρξής της και να μην παραπονιέται για τη φθορά που την περιμένει κάπου στη γωνία. Αυτή η "μη στιγμή", δηλαδή μια στιγμή "αδράνειας" του εξουσιαστή χρόνου, μια στιγμιαία σχισμή παρατήρησης του απελευθερωμένου χώρου από το χωροχρονικό δόκανο, είναι μια σημαντική στιγμή, ίσως πολύ πιο σημαντική από την "αποφασιστική στιγμή" του Henri Cartier Bresson που τόσο σε έχει επηρεάσει, βγάζοντάς σε στους δρόμους για εικόνες ακίνητης κίνησης προς ανακύκλωση. Ενώ λοιπόν μέσω των άλλων μορφών τέχνης, επιχειρούνται άμεσες ή έμμεσες αναφορές στο χρόνο ως έννοια, ως ιδέα, πλατσουρίζοντας με άγνοια κινδύνου στα απύθμενα σκοτεινά νερά του, η Φωτογραφία, ακριβώς επειδή οφείλει την ύπαρξή της στον ίδιο το χρόνο, σου προσφέρει τη δυνατότητα να κρυφοκοιτάξεις σχεδόν κυριολεκτικά έξω από αυτόν. Μην την αφήνεις να πάει χαμένη.