Ένα αγγελάκι να κρατάει τα μπόσικα...

· Διάφορα // Δημοσίευση: 28 Ιαν 2018

Ο όρος “Ισορροπία” είναι ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της Εικόνας, που καθορίζει τον τρόπο που θα αντιδράσουμε απέναντί της. Επειδή η Ισορροπία αναγνωρίζεται από τις θέσεις των οπτικών στοιχείων στο κάδρο, πολλές φορές τη μπερδεύουμε με τη Συμμετρία. Ιδιαίτερα στο χώρο των φωτογράφων, κυριαρχεί μια απλοποιημένη ιδέα για το πως έρχεται κάτι σε ισορροπία με κάτι άλλο. Παίρνεις την επιθυμητή θέση και απόσταση από το θέμα σου, επιλέγεις την κατάλληλη γωνία λήψης και φέρνεις όλα τα στοιχεία της σύνθεσης σε... ισορροπία. Ωραία... Τελειώσαμε; Να πάμε σπίτι τώρα;

Οι αναγεννησιακοί ζωγράφοι, αντιλαμβάνονταν την Ισορροπία μέσα από το πρίσμα του Κλασσικισμού, θεωρώντας τη ως αναπόσπαστο στοιχείο της σύνθεσης. Γι’ αυτούς, ένας πίνακας χωρίς ισορροπία, απλώς δεν είναι πίνακας, είναι μουτζούρα. Μια πολύ ενδιαφέρουσα μέθοδος, πέρα από τις βασικές μεθόδους που χρησιμοποιούσαν για να ισορροπήσουν τα στοιχεία ενός έργου, ήταν η τοποθέτηση μιας παιδικής αγγελικής φιγούρας στο σημείο που η σύνθεση ήταν αδύναμη. Έτσι, μέσα στο πλαίσιο της κατά κόρον Θρησκευτικής θεματολογίας της εποχής εκείνης, τα μικρά αυτά αγγελάκια ήταν ένα θαυμάσιο πασπαρτού στα χέρια ενός ζωγράφου που ήξερε να παίζει τους κανόνες της σύνθεσης στα δάχτυλα.

_{The Virgin and Child with the Infant Saint John and a Female Saint or Donor, Titian (1488–1576)}

Η Φωτογραφία οικειοποιήθηκε πολύ γρήγορα όλους τους βασικούς κανόνες σύνθεσης από τη Ζωγραφική, εκτός μόνο από όσους δεν μπορούσαν να εφαρμοστούν στο φωτογραφικό μέσο. Το να περιμένεις δηλαδή ένα αγγελάκι να έρθει και να κατσικωθεί πάνω από μια σκηνή που θέλεις να φωτογραφίσεις, είναι μάλλον μάταιο. Μιλώντας και πάλι για ενσταντανέ, τι κάνεις όταν καλείσαι να δημιουργήσεις μια σύνθεση σε δευτερόλεπτα, χωρίς αγγελική παρέμβαση; Προσευχή;

“Φωτογράφισε και μη σκέφτεσαι” σου λέει ο άλλος. Αυτό που δεν σου λέει όμως είναι ότι οι τυπικά ισορροπημένες συνθέσεις, αυτές δηλαδή που δεν απαιτούν και πολύ σκέψη για να γίνουν (οριζόντιος ορίζοντας, ισόποση χρήση θετικού-αρνητικού χώρου κλπ.) είναι τίμιες αλλά κάπως "μονοδιάστατες". Βασικά είναι βαρετές. Γιατί να μην σκεφτείς λίγο παραπάνω, βάζοντας στο παιχνίδι και τις “νοηματικές σχέσεις” των αντικειμένων; Θα μπορούσαμε δηλαδή, εκτός από τις μορφές, να συμπεριλάβουμε στο παιχνίδι και μερικά από τα θραύσματα του Περιεχομένου της εικόνας, ώστε να δημιουργήσουμε μια πιο περίπλοκη μορφή ισορροπίας. Δεν είναι τόσο περίπλοκο όσο ακούγεται.

Ένα ήσυχο βράδυ κάπου στο Ρέθυμνο, ένα ζευγάρι απολαμβάνει μια προφανώς ευχάριστη συζήτηση. Με την πρώτη ματιά τα στοιχεία της σύνθεσης μοιάζουν ισορροπημένα. Αν επιχειρήσουμε να αναλύσουμε τους δύο χαρακτήρες θα διαπιστώσουμε ότι ο άντρας είναι μια ενεργή μορφή της εικόνας. Βρίσκεται δηλαδή σε κατάσταση δράσης. Η στάση του σώματός του, ο τρόπος που κρατά το σαγόνι του αλλά και η μορφολογία της έκφρασής του, αποκαλύπτουν μια στιγμή κατά την οποία ό άντρας μεταδίδει κάποιο μήνυμα προς τη γυναίκα. Φυσικά δεν τον ακούμε αλλά μπορούμε να καταλάβουμε ότι τη δεδομένη στιγμή, αυτός είναι ο πομπός και η γυναίκα ο δέκτης. Τα γραφιστικά του χαρακτηριστικά τείνουν στην ουδετερότητα (σκούρα χρώματα, ελάχιστες υφές και απουσία έντονων οπτικών στοιχείων, εκτός ίσως από το πράσινο βραχιόλι).

Η γυναίκα είναι ανενεργή μορφή. Η στάση της είναι παθητική, προφανώς ακούει, δέχεται τα μηνύματα που της έρχονται από την άλλη μεριά του τραπεζιού. Η μορφή της όμως, εμπεριέχει διάφορα στοιχεία που προκαλούν το μάτι (αντιθέση λευκού-μαύρου, υφές και μοτίβα στα ρούχα της, συνάφεια των μοτίβων με την πλάτη της καρέκλας, παιχνίδι φωτός-σκιάς στα μαλλιά, και, για τους πιο πονηρούς... λίγα κιλάκια παραπάνω.) Έτσι, το μυαλό μας ασχολείται περισσότερο με τη μορφή της, δηλαδή με τα γραφιστικά της χαρακτηριστικά. Έχουμε λοιπόν δύο χαρακτήρες που μας επηρεάζουν με διαφορετικό τρόπο, ο ένας κυρίως ως περιεχόμενο και ο άλλος ως μορφή. Ζυγίζοντας τους προσεκτικά, δεν θα αργήσουμε να διαπιστώσουμε ότι ο άντρας μοιάζει -τελικά- πιο επιδραστικός. Οτιδήποτε δεν μπορεί να απαντηθεί πλήρως είναι ισχυρότερο κάθε απάντησης. Τα γραφιστικά χαρακτηριστικά της γυναίκας, κάποια στιγμή θα τα εξαντλήσουμε. Το τι της λέει ο άντρας όμως δεν θα το μάθουμε ποτέ. Το περιεχόμενό του δηλαδή, φαίνεται να υπερβαίνει τη μορφή της γυναίκας. Απ’ τους δύο χαρακτήρες λοιπόν απορρέει μια εύθραυστη ισορροπία περιεχομένου-μορφής η οποία κάποια στιγμή θα καταρρεύσει. Όμως δεν καταρρέει. Και ο λόγος που δεν καταρρέει είναι γιατί κάποιο άλλο στοιχείο της εικόνας κρατάει... τα μπόσικα. Σαν τα αγγελάκια του Τιτσιάνο, το τριαντάφυλλο της εικόνας συμβάλλει τα μέγιστα στη διατήρηση της ισορροπίας. Η κλίση που έχει προς τη μεριά της γυναίκας, υπογραμμίζει την ιδιότητά του ως αντικείμενο-ενδείκτης (indicator) και εν προεκτάσει μας καθοδηγεί να κοιτάξουμε τη γυναίκα περισσότερο απ' όσο η ίδια θα μπορούσε να κρατήσει το βλέμμα μας. Το κόκκινο χρώμα λειτουργεί ως πόλος έλξης για τον ίδιο τον ενδείκτη, κάνοντάς τον να επιδρά στο μάτι μας άμεσα κι έτσι να λειτουργεί ομαλά ως προς το ρόλο του. Υπάρχει δηλαδή μια συνέχεια παράλληλων λειτουργιών που η μιά υποστηρίζει την άλλη ώστε όλες μαζί να καταλήξουν σε μια λεπτή ισορροπία μορφών και νοημάτων.

Τέλος προσευχής.