Γραφή & Ανάγνωση

Συμμετέχοντας στις δράσεις του προγράμματος «ΧΑΝΙaRT 2012 – Εικαστικές Διαδρομές στο Νομό Χανίων» η Περιφέρεια Κρήτης, η Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, ο Δήμος Σφακίων, το «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Ελαιουργείον», η «Λαική Βιβλιοθήκη Παλαιών Ρουμάτων» και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σφακίων παρουσιάζουν την ομαδική εικαστική έκθεση «Γραφή & Ανάγνωση» το Σάββατο 25 Αυγούστου 2012 στις 20:30.

Στην Ομαδική Έκθεση Σύγχρονης Τέχνης «Γραφή & Ανάγνωση» παρουσιάζονται έργα Ζωγραφικής, Γλυπτικής, Χαρακτικής, Φωτογραφίας, Video-Art & Εγκαταστάσεων και συμμετέχουν οι εικαστικοί καλλιτέχνες: Eozen Agopian, Αναστασάκης Γιώργος, Μαρία Αντωνάτου, Georg Austen, Patric Wagner, Shihab Vaippipadath, Ινώ Βαρβαρίτη, Μαργαρίτα Βασιλάκου, Χαράλαμπος Δερμάτης, Αλέξανδρος Δημητριάδης, Αντιγόνη Καββαθά, Κατερίνα Καλογεράκη, Τίνα Καραγεώργη, Μαριγώ Κάσση, Κατερίνα Κατσούρα, Βασίλης Κοτρώτσος, Βαγγέλης Λυμπουρίδης, Γιώργος Λυντζέρης, Αλέξανδρος Μαγκανιώτης, Θεοδώρα Μαλάμου, Μιχάλης Μανουσάκης, Παντελής Παντελόπουλος, Σπυριδούλα Πολίτη, Νατάσσα Πουλαντζά, Άρις Στοϊδης, Rena Stollenwerk, Άρης Ταμπάτσικος, John Tierney, Γιώργος Τσεριώνης, Konstantin Fischer, Eddie Fenn και Μαίρη Χρηστέα. Aπαγγέλει η ποιήτρια Σταυρούλα Γάτσου.

Θεωρητική Τεκμηρίωση: Δρ Κωνσταντίνος Β. Πρώιμος

«Γραφή & Ανάγνωση»
Έργων Τέχνης

Είναι γενικά γνωστό ότι η γραφή θεωρείται ως αναπαράσταση της γλώσσας μέσα από τη χρήση ενός συνόλου αφηρημένων χαρακτήρων ή συμβόλων ή ακόμα και απλοποιημένων αναπαραστάσεων αντικειμένων και εννοιών όπως στην περίπτωση λαών της ιδεογραφικής γραφής της Ανατολικής Ασίας και της ιερογλυφικής της αρχαίας Αιγύπτου. Επειδή ακριβώς η ανθρώπινη μνήμη είναι πεπερασμένη αναπτύχθηκε εδώ και χιλιάδες χρόνια η γραφή ως αξιόπιστο μέσο παρακολούθησης των ανθρώπινων συναλλαγών σε όλα τα επίπεδα. Η ανάγνωση είναι η διαδικασία αναγνώρισης της μορφής και σημασίας της γραφής η οποία συνοδεύεται από την κατανόησή της. Γραφή και ανάγνωση προϋποθέτουν την εντρύφηση με τη γλώσσα και είναι προεκτάσεις της.

Αυτή η εντρύφηση με τη γλώσσα είναι χαρακτηριστική για την καλλιτεχνική σκηνή στο δυτικό κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες. Γι αυτό άλλωστε χρησιμοποιούμε τις έννοιες της γραφής και της ανάγνωσης που αφορούν κείμενα για τα έργα τέχνης. O Roland Barthes πρώτος επέκτεινε τις έννοιες της γραφής και της ανάγνωσης στην τέχνη και μάλιστα στις εικαστικές τέχνες, καθιερώνοντας τους όρους αναγνώσιμο και εγγράψιμο έργο τέχνης, lisible και scriptible, αντίστοιχα. Το αναγνώσιμο έργο τέχνης είναι αυτό που ακολουθεί τους παραδοσιακούς κανόνες που προσιδιάζουν στο μέσο του και στην ιστορία του, στη μορφή και στο περιεχόμενό του και έχει καθορισμένο μήνυμα το οποίο αποκρυσταλλώνει την πρόθεση του δημιουργού του. Το εγγράψιμο έργο τέχνης, από την άλλη, αγνοεί εσκεμμένα όλους τους κανόνες που ακολουθεί το αναγνώσιμο και που επιτάσσουν οι κλασικές συμβάσεις. Ο δημιουργός του έχει τον ίδιο ενεργό ρόλο όπως και ο θεατής του που τελεί σε κοινωνία με αυτό, το δεξιώνεται και το κατανοεί με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Το εγγράψιμο έργο απορρίπτει τις καθεστηκυίες συμβάσεις και ενδίδει στην πολυσημία και στον πολλαπλασιασμό των σημαινόντων τα οποία παρέχει απλόχερα στον θεατή για να τα «διαβάσει». Ακυρώνοντας τη διάκριση ανάμεσα στο θεατή και στον δημιουργό, το εγγράψιμο έργο βασίζεται στο θεατή του για να υπάρξει κι έχει καταστατική ανάγκη την ανάγνωση του θεατή για να λάβει χώρα. Το εγγράψιμο έργο ακυρώνει επίσης τις διακρίσεις μεταξύ πραγματικού και συμβολικού, φυσικού και τεχνητού, ορατού και αοράτου και άλλες που προσανατολίζουν την κατανόηση του κόσμου γύρω μας.

Η εννοιολογική τέχνη ή conceptual art, όπως είναι διεθνώς γνωστή, συμπεριέλαβε στους κόλπους της μια πλειάδα Ευρωπαίων και Αμερικάνων καλλιτεχνών οι οποίοι δούλεψαν με την ιδέα του εγγράψιμου έργου, όπως την περιγράφει ο Barthes. Επισήμως η εννοιολογική τέχνη γεννήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1967 από τους Terry Atkinson, David Bainbridge, Michael Baldwin και Harold Hurrell που κατόπιν έμειναν γνωστοί ως η ομάδα Art and Language. Στην πραγματικότητα η ταυτόχρονη σχεδόν εμφάνιση ανάλογων προβληματισμών στις ΗΠΑ δεν αφήνουν περιθώρια σε μια χώρα να διεκδικήσει την πατρότητα της εννοιολογικής τέχνης. Περισσότερη σημασία έχει το γεγονός ότι ακόμα και μετά τη διάλυση των σκληρών πυρήνων των εννοιολογικών καλλιτεχνών, το κίνημα των εννοιολογιστών κατάφερε σπουδαίες μετατοπίσεις στον κόσμο της τέχνης οι οποίες εν πολλοίς ισχύουν μέχρι τις μέρες μας. Πρώτα από όλα η έμφαση που έδωσαν οι εννοιολογιστές στην έννοια ή ιδέα του έργου τέχνης σε βάρος της αισθητικής, του μέσου, της καλλιτεχνικής δεξιότητας και των παραδοσιακών συμβάσεων και προσδοκιών, είναι μια συνθήκη που έχει επεκταθεί σήμερα σε όλες τις μορφές τέχνης. Το έργο τέχνης τώρα σχεδιάζεται και αποφασίζεται στο χαρτί ή στην οθόνη του υπολογιστή και η διαδικασία δημιουργίας του περνά σε δεύτερο επίπεδο και χάνει τη σημασία που είχε κάποτε. Γι αυτό και πολλοί εννοιολογικοί καλλιτέχνες αναθέτουν σε τεχνίτες να φτιάξουν τα έργα τους σύμφωνα με τις οδηγίες τους χωρίς οι ίδιοι να ενέχονται σε τίποτα άλλο εκτός του αρχικού σχεδιασμού. Η ιδέα, όπως λέει ο Sol LeWitt είναι η μηχανή παραγωγής του έργου κι έτσι δεν έχει πλέον σημασία να ξέρει κανείς να σχεδιάζει ή να ζωγραφίζει ούτε να ξέρει να σμιλεύει ένα γλυπτό, όσο να γνωρίζει πώς να στήσει μια ιδέα. Ως εκ τούτου τα παραδοσιακά μέσα της ζωγραφικής και της γλυπτικής έχουν παραχωρήσει τη θέση τους στις εγκαταστάσεις, installations, τις παραστάσεις, performances και τα μεικτά μέσα. Συναφές με την εξέλιξη αυτή είναι και το γεγονός ότι καλλιτέχνης δε θεωρείται πια ο δημιουργός που εκφράζει τον ψυχικό ή συναισθηματικό του κόσμο με έναν ειδικό τρόπο ή που δημιουργεί μιας ειδικής τάξης υλικά αντικείμενα αλλά αυτός που κατανοεί τη γλωσσολογική φύση όλων των ιδεών, προτάσεων και αναζητήσεων και πράττει ανάλογα. Είναι παροιμιώδης η περιφρόνηση των εννοιολογικών καλλιτεχνών για την ατομική εικαστική έκφραση και τη δεξιότητα στο σχέδιο ή στο πλάσιμο της ύλης, μια περιφρόνηση που διέκρινε και τον πατέρα όλων των εννοιολογικών αναζητήσεων στην τέχνη, τον Marcel Duchamp.

Η πρόκληση επομένως της εννοιολογικής τέχνης είναι μεγάλη όταν συνειδητοποιήσει κανείς τις παραμέτρους και συνιστώσες της, αφού το έργο τέχνης γίνεται ένα κείμενο που γράφεται με προορισμό να αναγνωσθεί. Από την άλλη πλευρά, η εννοιολογική τέχνη έχει αποικίσει σε τόσο μεγάλο βαθμό την καλλιτεχνική συνείδηση αλλά και το συλλογικό ασυνείδητο ώστε εκλαμβάνεται ως δεδομένη. Όντας πλέον σχεδόν μισό αιώνα μετά τις πρώτες εκδηλώσεις της εννοιολογικής τέχνης στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ από τους Joseph Kosuth, Lawrence Weiner, Mel Bochner, Sol LeWitt και άλλους, η εννοιολογική τέχνη έχει υποστεί μεγάλες μεταλλάξεις όπως φαίνεται στη δουλειά σύγχρονων εννοιολογιστών όπως η Tracey Emin, η Vanessa Beecroft, η Anne Hamilton και ο Simon Starling, για να αναφέρουμε σκόρπια μόνο μερικούς. Η εννοιολογική τέχνη όμως έχει γίνει και δεύτερη φύση, και περίτρανα φανερώνεται αυτό στους καλλιτέχνες που εκθέτουν στη βιβλιοθήκη των Παλαιών Ρουμάτων. Δεν είναι απλά και μόνο το γεγονός ότι όλα τα έργα με τον έναν ή άλλον τρόπο, λίγο ως πολύ, ενσωματώνουν κείμενα, λέξεις, γραφές, επιγράμματα κλπ. στην επιφάνεια του καμβά ή στο αντικείμενο κάποιας εγκατάστασης που τα κάνει εννοιολογικά. Είναι πρωτίστως η συνείδηση που τα έργα αυτά φέρουν της εξάρτησής τους από τη γλώσσα και σε άλλα έργα από αυτά η συνείδηση αυτή είναι έντονη, σε άλλα είναι απλά υπαινικτική. Κύριο μέλημα της συνείδησης αυτής είναι η ίδια η έννοια της τέχνης η οποία είναι και ήταν ανέκαθεν το μεγάλο ζητούμενο της εννοιολογικής τέχνης.

Αν όντως η τέχνη δεν εξαρτάται από το μέσο ή την ιστορία της αλλά έχει έναν τέτοιο ευρύ ορισμό που την ταυτίζει με την ιδέα, τότε η ίδια η ιδέα έκθεσης εννοιολογικών έργων τέχνης στη «Λαϊκή Βιβλιοθήκη Παλιών Ρουμάτων», της ορεινής επαρχίας της Κρήτης, είναι εξόχως καλλιτεχνική, σύμφωνα με τους εννοιολογιστές. Δεν είναι μόνο επομένως η συνέργεια γραφής, ανάγνωσης και τέχνης που η έκθεση «Γραφή & Ανάγνωση» προτρέπει να σκεφτούμε αλλά και η διαχείριση των πόρων της υπαίθρου με κριτήρια αστικά, δηλαδή της πόλης που επιτρέπουν την ελπίδα για ανακάλυψη και αξιοποίηση του πλούτου της επαρχίας.

Δρ. Κωνσταντίνος Β. Πρώιμος
Διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Κριτικός Τέχνης

Εγκαίνια: Σάββατο 25 Αυγούστου 2012 στις 20:30