Η παλαιότερη φωτογραφία της Θεσσαλονίκης. Από τη λήψη του 1863 στο χαρακτικό του 1866. Ανακαλύπτοντας το άφαντο πρωτότυπο

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης παρουσιάζει ένα δίπτυχο φωτογραφικό πανόραμα 150 χρόνων: την τεκμηριωμένα, παλαιότερη μέχρι στιγμής φωτογραφία της Θεσσαλονίκης καθώς και την πολυσχιδή ιστορία της: τη λήψη της στα 1863 από τον φωτογράφο Γιόζεφ Ζέκελυ που συνόδεψε μια ταξιδιωτική αποστολή από το Δυρράχιο έως τη Θεσσαλονίκη· την εκτύπωσή της, ως χαρακτικό, σε βιβλίο το 1866 – διαφορετικό από το βιβλίο για το οποίο αρχικά προοριζόταν· το πέρασμα της πρωτότυπης φωτογραφίας στην «αφάνεια» για πάνω από έναν αιώνα και την επανεμφάνισή της στα αρχεία της Αυστριακής Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Η έκθεση θα εγκαινιαστεί την Παρασκευή 11 Απριλίου 2014 στις 20:00 στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ, ταυτόχρονα με την έκθεση «Μακεδονία. Χαρτογραφία και Ιστορία, 15ος – 18ος αιώνας».

Θα διαρκέσει έως την Παρασκευή 13 Ιουλίου 2014 και θα λειτουργεί ως εξής:
μέχρι την Παρασκευή 20 Ιουνίου, χειμερινό ωράριο: Τρί, 9:00 - 16:00 / Τετ, Πέμ,14:00 - 21:00 / Παρ, Σάβ, Κυρ,10:00 - 18:00 και από τη Δευτέρα 23 Ιουνίου, θερινό ωράριο: Δευ, Τρί, 14:00 - 21:00  / Τετ, Πέμ, Παρ, 9:00 - 16:00

Τις ημέρες του Πάσχα το ωράριο της έκθεσης διαμορφώνεται ως εξής:
Μ. Δευτέρα (κλειστά)
Μ. Τρίτη 09:00 - 16:00
Μ. Τετάρτη 14:00 - 21:00
Μ. Πέμπτη, Μ. Παρασκευή, Μ. Σάββατο, Κυριακή του Πάσχα και Δευτέρα της Διακαινησίμου: κλειστά

ΓΙΑ ΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Το φωτογραφικό πανόραμα είναι τραβηγμένο, όπως όλες οι πρώιμες λήψεις της Θεσσαλονίκης, από την περιοχή του Μπέστσιναρ. Εμφανίζει την πόλη εγκλωβισμένη μέσα στα τείχη της και μια εντυπωσιακή ερημιά έξω από αυτά. Αντικρίζουμε για πρώτη φορά τα, κατεδαφισμένα σήμερα, θαλάσσια τείχη, τον θρυλικό Πύργο της Αποβάθρας, τον βυζαντινό λιμενοβραχίονα, τη Χρυσή Πύλη και από κοντά το Επταπύργιο και τα φρούρια Βαρδαρίου και Λευκού Πύργου· τις εκκλησίες που μετατράπηκαν σε τζαμιά: του αγίου Δημητρίου, της αγίας Σοφίας, του προφήτη Ηλία, του αγίου Παντελεήμονα, των δώδεκα Αποστόλων· τους μιναρέδες των τζαμιών Καρά Αλή, Ακτσέ Μετζίτ, Χαμζά Μπέη, Φετιγιέ, Πισμανιγιέ, Μπουρμαλί και άλλων· το παλιό οθωμανικό δικαστήριο και τον τουρμπέ του Μουσά Μπαμπά· τη δεύτερη χρονολογικά καθολική εκκλησία και την οικία Άμποτ στον Φραγκομαχαλά· τις αποθήκες του λιμανιού, την Τούμπα και τη βρύση του Σέιχ Σου.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ

Το ΜΙΕΤ, με τη συνδρομή της καθηγήτριας Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου που πρώτη εντόπισε τη φωτογραφία, ανέκτησε από τη Βιέννη ένα υψηλής ανάλυσης αντίγραφο του πανοράματος και το εκτύπωσε σε ανάπτυγμα 3 μέτρων. Παράλληλα, μια σύγχρονη δορυφορική λήψη μεταφερμένη σε μακέτα βοηθά στην ταύτιση των κτιρίων και την τεκμηρίωση της τοπογραφίας. Αναλύεται η χρονολογία και η θέση των μνημείων (εκκλησιών, τζαμιών, τειχών, μιναρέδων, δημόσιων κτιρίων και αστικών κατοικιών) στην οθωμανική πόλη των μέσων του 19ου αιώνα. Συγκρίνονται οι αλλαγές ανάμεσα σε αυτή και στη δεύτερη αρχαιότερη φωτογραφία του 1875-78, (εκείνη του αρχείου Δέλλιου που απόκειται στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, που έχει ήδη παρουσιαστεί στην έκθεση Η Δύση της Ανατολής το 2012-13). Στη νεότερη αυτή φωτογραφία –που επίσης εκτίθεται προς σύγκριση– τα θαλάσσια τείχη έχουν κατεδαφιστεί και νέα κτίρια, όπως το πρώτο Δημαρχείο του 1869, έχουν ανεγερθεί.

Το ΜΙΕΤ ευχαριστεί: την κ. Αλέκα Γερόλυμπου, σύμβουλο της έκθεσης για την ιστορία και την πολεοδομία της Θεσσαλονίκης, τον συλλέκτη Κώστα Σταμάτη για την παραχώρηση των χαρακτικών του πανοράματος και της Χρυσής Πύλης, τον συλλέκτη Άγγελο Παπαϊωάννου για την παραχώρηση του βιβλίου των Μακένζυ & Ίρμπυ και τη χρήση των καρτποστάλ που συνοδεύουν την ιστορική περιήγηση. Τον Σάββα Δεμερτζή, τον Άρη Παπάζογλου, την Ευτέρπη Μαρκή και την Σοφία Ακριβοπούλου για τις γόνιμες συζητήσεις και τις πληροφορίες που παρείχαν. Επιμέλεια έκθεσης: Γιάννης Επαμεινώνδας.

ΓΙΑ ΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ

Υπήρξε εποχή που οι άνθρωποι γνώριζαν καλά την τυπογραφία και τύπωναν εκατομμύρια σελίδες κάθε χρόνο γνώριζαν επίσης τη φωτογραφία και τύπωναν μερικές εκατοντάδες φωτογραφίες δεν είχαν όμως καταφέρει ακόμα να συνδυάσουν αυτές τις δύο τεχνικές ώστε να παράγουν εκατομμύρια φωτογραφίες. Μέχρι το 1890 το νέο μέσο ήταν καταδικασμένο να εκτυπώνεται μόνο σε ειδικά, πανάκριβα φωτογραφικά χαρτιά. Για να μπορέσει να διαδοθεί χρειάστηκε την τυπογραφία. Η μαζική αναπαραγωγή της φωτογραφίας σε κοινό χαρτί, έγινε εφικτή προς το τέλος του 19ου αιώνα από τους εκδότες των μεγάλων εφημερίδων –αγγλικών, γαλλικών, αμερικανικών– που είχαν το κίνητρο και εφάρμοσαν διάφορες τεχνολογίες για να την πραγματώσουν: αρχικά, την ορθή ξυλογραφία (wood engraving). Στη συνέχεια, την τεχνική της φωτοαπεικόνισης πάνω σε φωτοευαίσθητη ξύλινη μήτρα. Τέλος, την «επανάσταση» του ράστερ. Μέχρι τότε όμως –από την εφεύρεση της φωτογραφίας το 1839 και για τα επόμενα 50 χρόνια– κάθε φωτογραφία που θα τυπωνόταν σε κοινό χαρτί έπρεπε να μετατραπεί σε χαρακτικό – κυρίως ξυλογραφία ρεαλιστικό και άψογο στην προοπτική όπως η φωτογραφία από την οποία προήλθε, αλλά πάντως χαρακτικό που σήμαινε πολλή δουλειά για το σχεδίασμα του έργου πάνω στο ξύλο, τη χάραξη της μήτρας και τελικά την εκτύπωση μαζί με τα κείμενα σε ένα πιεστήριο. Διαθέτουμε πάμπολλα χαρακτικά που προέκυψαν από φωτογραφίες με αυτόν τον τρόπο, των οποίων όμως το πρωτότυπο, η αυθεντική φωτογραφία, μας διαφεύγει. Είναι από τις ευτυχείς στιγμές της έρευνας η ταύτιση ενός γνωστού χαρακτικού πανοράματος της Θεσσαλονίκης με τη φωτογραφία από την οποία αυτό προήλθε. Και μάλιστα, της παλαιότερης φωτογραφικής απεικόνισης της πόλης που διαθέτουμε μέχρι στιγμής.

Ξεναγήσεις - διαλέξεις θα δοθούν γύρω από την ιστορία των δύο φωτογραφιών, των μνημείων και της πόλης του 19ου αιώνα. Οι ξεναγήσεις στο Πολιτιστικό Κέντρο του ΜΙΕΤ, στη Βίλα Καπαντζή, θα πραγματοποιούνται κάθε Τετάρτη στις 18:00 και κάθε Κυριακή στις 11:00 ξεκινώντας από την Κυριακή 27 Απριλίου.