Τα πρόσωπα της γυναίκας

Η φετινή περιοδική έκθεση για το καλοκαίρι του 2015 που οργανώνει το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Χώρα της Άνδρου είναι θεματική, αφιερωμένη στον πολυσχιδή Man Ray και αφορά τη Γυναίκα ιχνηλατώντας «τα πρόσωπά της». Ο διαπρεπής αμερικανός καλλιτέχνης ξεκίνησε την καλλιτεχνική του πορεία ως ζωγράφος και στη συνέχεια ασχολήθηκε με τη φωτογραφία, στην οποία οφείλει κατά κύριο λόγο και τη διασημότητά του. Παράλληλα ασχολήθηκε και με τη γλυπτική, τη χαρακτική, τον κινηματογράφο αλλά και τη δημιουργία αντικειμένων που επινόησε η δημιουργική του φαντασία.

Όταν το 1921 έφτασε στο Παρίσι, ως φωτογράφος κατάφερε να ανοίξει την ερμητικά κλειστή πόρτα της παρισινής κοινωνίας. Από ανάγκη βιοπορισμού στράφηκε στην φωτογραφία και ιδιαίτερα στη φωτογραφία μόδας καταγράφοντας με τον φακό του το παραδόξως ασύνηθες. Το νεοφανές και το ανέκδοτο. Η φωτογραφία στα χέρια του γίνεται μέσο γραφής και ανασχεδιασμού του κόσμου με την εναλλαγή φωτός και σκιάσεων. Σε μια περίοδο που η φωτογραφία δεν ήταν ακόμα έτοιμη να διεκδικήσει τη θέση της σε αίθουσες τέχνης και χώρους μουσειακούς ο Man Ray συνέβαλε στο να αποκτήσει μια σημαίνουσα καλλιτεχνική οντότητα.

Η ιδιότητά του αυτή θα ήταν άδικο να επισκιάσει τη σημαντική παρουσία του στον χώρο της εικαστικής δημιουργίας. Είναι γνωστός, άλλωστε, ο ρόλος του στο σουρεαλιστικό κίνημα. Με τη συμμετοχή του σε πολλές εκθέσεις και την αποδοχή που έτυχε από τους πρωτοπόρους και θεμελιωτές του κινήματος, χωρίς να υπογράψει οποιοδήποτε μανιφέστο αναγνωρίστηκε ως μια από τις σημαίνουσες ηγετικές φυσιογνωμίες της σουρεαλιστικής εικονογραφίας. Ο φίλος του, συνεργός και συνοδοιπόρος στο κίνημα André Breton, εξέφραζε ανεπιφύλακτα τον θαυμασμό του για τον Man Ray ομολογώντας ότι υπήρξε από τους λίγους που κατάφεραν  να αναδείξουν με την τέχνη του φακού μια ανέκδοτη θεματολογία, η οποία χωρίς να αφήνει κανέναν αδιάφορο, συναρπάζει, εκπλήσσει και αιφνιδιάζει. Λέγεται και είναι ευρύτερα αποδεκτό ότι αν ο Cartier Bresson είναι αυτός που έδωσε στην φωτογραφία τους «τίτλους ευγενείας της», ο Man Ray είναι εκείνος που της προσέφερε, χάρη στη θεματική πρωτοτυπία και τον αιφνιδιασμό μια διαφορετική οπτική οντότητα, συμβάλλοντας στην διαμόρφωση ενός νεοφανούς ήθους και ύφους που τον κατέταξε στους κλασικούς της σύγχρονης φωτογραφικής τέχνης.

Η έκθεση είναι θεματική και όπως ο τίτλος της δηλώνει έχει ως άξονα αναζήτησης τη Γυναίκα στις πολλές προσωπομορφικές της εκδοχές και τα ποικίλα πρόσωπά της. Τα πρόσωπα ως οπτική καταγραφή, η οποία κινείται στις παρυφές του ρεαλισμού ούτε τα ωραιοποιεί ούτε και τα κολακεύει. Με την στιγμιοτυπική ενάργεια του φακού συλλαμβάνει και αποδίδει έννοιες και νοήματα, καταστάσεις και συμπεριφορές, όνειρα και δικαιολογημένες ή αναιτιολόγητες φιλοδοξίες. Με την ευαισθησία του βλέμματος και την αδιάψευστη ικανότητα του φωτογραφικού φακού καθηλώνει την αλήθεια του προσώπου την επιτηδευμένη ή την ανεπιτήδευτη ομορφιά, χωρίς να αντιπαρέρχεται το φευγαλέο και εφήμερο του γυναικείου κάλλους.

Η γυναίκα, ανώνυμη ή επώνυμη, καταξιωμένη ή αγνοημένη, οικεία ή αλλότρια, μούσα ή ερωμένη, γυναίκα του αισθησιασμού, του πόθου και των επιθυμιών, του θαυμασμού ή της απόρριψης, γυναίκες που βίωσαν την βασανιστική επαναληπτικότητα της πόζας και του επιτηδευμένου εφήμερου πλαστού κάλλους ή γυναίκες της σουρεαλιστικής ακόμα επινόησης αποδίδονται με την αδιάψευστη διαύγεια του φακού και καθηλώνονται στο ομοιότυπο εγείροντας αξιώσεις δημόσιας θέασης σε αίθουσες τέχνης και μουσειακούς, τώρα πλέον, χώρους. Και τούτο, γιατί η διαφραγματική κίνηση του φακού μέσα στα όρια του ελάχιστου κλασματικού χρόνου, όχι απλώς αναπαράγει πιστά και αλάνθαστα μορφικά στοιχεία, αλλά και αποδίδει βιωματικούς χαρακτηρισμούς του κάθε εικονιζόμενου προσώπου, που συγκροτούν την ιδιομορφία και την αλήθεια του. Ενσωματώνοντας στο εικονιζόμενο πρόσωπο βιώματα και ευαισθησίες, οδηγεί την όραση στα ενδότερα της φωτογραφικής επίφασης.

Περιδιαβαίνοντας την έκθεση, ο επισκέπτης θα πλοηγηθεί στην υπερπεντηκονταετή καλλιτεχνική πορεία του διάσημου καλλιτέχνη (1912–1971) μέσα από 150 έργα όλων των ειδών και κατηγοριών: φωτογραφίες, έργα ζωγραφικά, γλυπτά, σχέδια και χαρακτικά. Μέσα από τέσσερις φωτογραφικές ενότητες θα αναγνωρίσει θρυλικές μορφές της μόδας της τέχνης, των γραμμάτων, του χορού, της ηθοποιίας, όπως τη συγγραφέα Gertrude Stein, τη διάσημη συλλέκτρια, φίλη της τέχνης και των καλλιτεχνών Peggy Guggenheim, την μποέμ της παρισινής ζωής Kiki de Montparnasse, την ερωμένη του, φωτογράφο επίσης, Lee Miller, τη σημαντική σχεδιάστρια μόδας Coco Channel, τη χολιγουντιανή ηθοποιό Ava Gardner, τη δημοφιλή ηθοποιό του γαλλικού κινηματογράφου Catherine Deneuve και άλλα διάσημα ονόματα της τέχνης του θεάματος και της παρισινής κοσμικής ζωής.

Την έκθεση πλαισιώνει τρίγλωσσος συνοδευτικός τόμος 350 σελίδων, όπου αναπαράγεται το σύνολο των 150 έργων κι εκδίδεται από τη Μικρή Άρκτο.