Ανησυχητικές Μούσες
έκθεση 7 σύγχρονων γυναικών καλλιτεχνών στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης
Την έκθεση «Ανησυχητικές Μούσες» φιλοξενεί το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (Αποθήκη Β1, Λιμάνι Θεσσαλονίκης) από τις 5 Ιουλίου έως τις 4 Σεπτεμβρίου 2011 (εγκαίνια 5.07, στις 20:30). Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα 7 σύγχρονων γυναικών καλλιτεχνών που κατάγονται από χώρες του Αραβικού Κόσμου και της Μέσης Ανατολής, αν και λόγω ιστορικών και πολιτικών συνθηκών υποχρεώθηκαν να απομακρυνθούν από τον τόπο καταγωγής τους και να εγκατασταθούν σε χώρες του δυτικού κόσμου, μόνιμα ή παροδικά. Μέσα από ένα ευρύ φάσμα εικαστικών μέσων (φωτογραφία, βίντεο, σχέδιο, εγκατάσταση, ζωγραφική, περφόρμανς), τα έργα των Ντιάνα Αλ Χαντίντ, Μαχίντα Κατάρι, Χαϊβ Καχραμάν, Λάρα Μπαλάντι, Ζουλίκα Μπουαμπντελάχ, Ζινέμπ Σεντίρα, Μόνα Χατούμ συνθέτουν το στοιχείο της απειλής και της ανησυχίας με τη θελκτικότητα της άψογα σχεδιασμένης φόρμας, προκαλώντας ανάμεικτες αντιδράσεις έλξης και απώθησης.
Το 1957, σαράντα περίπου χρόνια μετά τη δημιουργία του ζωγραφικού έργου «Ανησυχητικές Μούσες» από τον Τζόρτζιο ντε Κίρικο, η Αμερικανίδα ποιήτρια Σύλβια Πλαθ, σε ηλικία 24 ετών έγραψε ένα ποίημα με τον ίδιο τίτλο. Στις δικές της «Ανησυχητικές Μούσες» η ποιήτρια εγκαλεί αρχικά τη μητέρα της για την απερισκεψία της να επιτρέψει δυσοίωνες επιρροές να εισβάλλουν στη ζωή της κόρης από πολύ μικρή ηλικία. Απορρίπτει τη συμβατική διαπαιδαγώγηση στην οποία υποχρεώθηκε να υποβληθεί, τον εύθραυστο, ιδεαλιστικό κόσμο που η μητέρα προσπάθησε να δημιουργήσει για χάρη των παιδιών της και επιλέγει διαφορετικές πηγές γνώσης:
«.. Έμαθα, έμαθα, έμαθα απ’ αλλού/
από μούσες που δε νοίκιασες εσύ, αγαπητή μητέρα…» (μετ. Ιουλία Πεντάζου), αναφέρει χαρακτηριστικά η ποιήτρια.
Το συγκεκριμένο δίστιχο συλλαμβάνει και αποτυπώνει με εξαιρετική πυκνότητα και ενάργεια ένα κοινό χαρακτηριστικό των γυναικών καλλιτεχνών που συμμετέχουν στην έκθεση «Ανησυχητικές Μούσες»: τη δίψα τους να υπερβούν τους όποιους περιορισμούς αντιμετώπιζαν λόγω καταγωγής, θρησκευτικών αντιλήψεων, έμφυλων διακρίσεων και πολιτικών συνθηκών στις κοινωνίες από τις οποίες προέρχονταν, επιτυγχάνοντας μια κριτική αξιοποίηση εργαλείων και πρακτικών από διαφορετικά πολιτισμικά συστήματα.
Η στάση τους θα μπορούσε συνολικά να θεωρηθεί ως μία ενδιάμεση κατάσταση που χαρακτηρίζεται από την άρνηση υποταγής σε μια προδιαγεγραμμένη πορεία στις χώρες καταγωγής, αλλά και από τη μη ολοκληρωτική ενσωμάτωση στα νέα περιβάλλοντα, επιλογή που καθιστά τη συγκρότηση της ταυτότητας μια διαρκώς εξελισσόμενη διεργασία, ισχυροποιεί την αυτόνομη καλλιτεχνική δημιουργικότητα και συμβάλλει στην πρόκληση πολλαπλών –συχνά αντιφατικών- αναγνώσεων στα έργα τους.
Παρόμοια ψυχική διέγερση προκαλούν οι ερμητικές, μυστικοπαθείς και απρόσωπες μορφές του Τζόρτζιο ντε Κίρικο, στις οποίες προφανώς η Σίλβια Πλαθ αναγνώρισε όλες εκείνες τις αδιόρατα απειλητικές δυνάμεις που τη συντρόφευαν στην παιδική της ηλικία, παρά τη μητρική έγνοια να εξασφαλίσει την αμεριμνησία και την απρόσκοπτη ενηλικίωση της κόρης της, σύμφωνα βέβαια με ένα προκαθορισμένο μοντέλο που η κόρη όφειλε ν’ ακολουθήσει, χωρίς τελικά να το επιτύχει.
Η συγκροτημένη προσπάθεια άρσης των αυστηρών κανονιστικών προτύπων που επιβάλλουν η οικογένεια, η παράδοση και το πολιτισμικό πλαίσιο και η διαμόρφωση μιας πολυσυλλεκτικής δημιουργικής ταυτότητας δομούν τον αφηγηματικό άξονα του ποιήματος και της ομώνυμης έκθεσης που παρουσιάζεται στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.
Η έκθεση διερευνά την πολυπλοκότητα του προσωπικού βιώματος και τους τρόπους με τους οποίους οι δημιουργοί προσδίδουν εικαστική μορφή στην εμπειρία του εκπατρισμού παίρνοντας μια συνειδητή απόσταση από το σύστημα πολιτισμικών αναφορών με το οποίο γαλουχήθηκαν.
Η αλληγορική εικόνα της ανησυχητικής μούσας λειτουργεί ως κοινό εννοιολογικό υπόστρωμα και συμβολική αναπαράσταση της ελευθερίας του καλλιτέχνη να «προσκαλεί διαφορετικές μούσες», να κινείται δηλαδή επιλεκτικά ανάμεσα σε ποικίλες παραδόσεις ενσωματώνοντας, απορρίπτοντας, μεταπλάθοντας και ανανοηματοδοτώντας όσα στοιχεία κρίνει απαραίτητα από τις κουλτούρες με τις οποίες συνδιαλέγεται. Παράλληλα, υπερασπίζεται την αποφυγή των τυποποιήσεων και των υπερβολικών απλουστεύσεων σε σχέση με ζητήματα ταυτότητας και καταγωγής.
Η έκθεση «Ανησυχητικές Μούσες» εντάσσεται στο πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού «Θεσσαλονίκη – Σταυροδρόμι Πολιτισμών» με θέμα για το 2011 τη Μέση Ανατολή και ενισχύεται οικονομικά από τον ΟΠΑΠ.
Επιμέλεια: Συραγώ Τσιάρα, Διευθύντρια ΚΣΤΘ