Τόποι της μνήμης – Πεδία οραμάτων

Οι ραγδαίες αλλαγές στην Κωνσταντινούπολη την τελευταία δεκαετία θα «συναντηθούν» με ένα σταθερό κάδρο από μια συνηθισμένη σκηνή δρόμου της Θεσσαλονίκης, στην τρίτη κατά σειρά παρουσίαση-συζήτηση με τους εικαστικούς Nancy Atakan (Νάνσυ Άτακαν) & Richard Whitlock (Ρίτσαρντ Γουίτλοκ), την Πέμπτη 21 Φεβρουαρίου στις 19:00 Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (Αποθήκη Β1, λιμάνι).

Η Nancy Atakan και ο Richard Whitlock συμμετέχουν στην έκθεση με τα έργα «Από Εδώ» (ψηφιακές εκτυπώσεις, 1970-2011» και «Η Οδός» (βίντεο εγκατάσταση, 2012) αντίστοιχα. Η ομιλία της Nancy Atakan θα γίνει στα αγγλικά ενώ του Richard Whitlock στα ελληνικά (χωρίς διερμηνεία).

Η εκδήλωση, την οποία θα συντονίζει η επιμελήτρια της έκθεσης Συραγώ Τσιάρα, εντάσσεται στο πλαίσιο παράλληλων δράσεων της έκθεσης «Τόποι της Μνήμης - Πεδία Οραμάτων» (παράταση έως την Κυριακή 10 Μαρτίου 2013. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Τετάρτη-Παρασκευή-Σάββατο-Κυριακή 10:00-18:00, Πέμπτη 10:00-21:00), ενώ συνεχίζονται τα εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης από τις μουσειοπαιδαγωγούς του ΚΜΣΤ και οι ξεναγήσεις κάθε Κυριακή στις 12:00, με ανοιχτή συμμετοχή για το κοινό, με το εισιτήριο της έκθεσης.

Οι εικαστικοί και το έργο τους στην έκθεση
Η Nancy Atakan, γεννήθηκε στις ΗΠΑ, και είναι εικαστικός και ιστορικός της τέχνης. Η Atakan έλαβε το πτυχίο της από το Mary Washington College το 1968 και το 1969 μετακόμισε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ζει και εργάζεται. Έλαβε το διδακτορικό της στην ιστορία της τέχνης από το Πανεπιστήμιο Mimar Sinan το 1994 και έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, καθώς και στο Robert College. Έχει πραγματοποιήσει ατομικές εκθέσεις στην Τουρκία, στην Ολλανδία, στις ΗΠΑ στη Μεγάλη Βρετανία, ενώ έχει συμμετάσχει με έργα της σε πολυάριθμες εκθέσεις και διοργανώσεις σε όλο τον κόσμο.
Δουλεύει τα έργα της χρησιμοποιώντας μέσα όπως το ψηφιακό βίντεο, η ψηφιακή εκτύπωση, προσπαθώντας να αναλύσει τη σχέση μεταξύ εικόνας και κειμένου, ενώ την απασχολούν σταθερά κοινωνικά και ψυχολογικά θέματα, καθώς και ζητήματα φύλου.
Η ίδια σχολιάζει για το έργο της «Από Εδώ»: «Το 2000 παρατήρησα ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια είχαν συμβεί τόσο ραγδαίες αλλαγές στην Κωνσταντινούπολη ώστε όλοι μας είχαμε γίνει ξένοι, ακόμη κι εκείνοι που είχαν γεννηθεί εδώ. Ανίκανοι να επεξεργαστούν τις εναλλασσόμενες οπτικές λεπτομέρειες του περιβάλλοντός τους, πολλοί κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης ανέπτυσσαν έναν τύπο ασυνείδητης άρνησης. Αντί να αναφέρονται σε υπάρχοντα καταστήματα ή κτήρια, χρησιμοποιούσαν τα ονόματα των προηγούμενων κτηρίων που είτε είχαν κατεδαφιστεί ή είχαν ανακαινιστεί. Κάτοικοι της ίδιας ηλικιακής ομάδας που μοιράζονται κοινές αναμνήσεις όταν έδιναν οδηγίες, ή περιέγραφαν έναν τόπο, ή ένα γεγονός χρησιμοποιούσαν ανύπαρκτα ονόματα. Έλεγαν για παράδειγμα, στρίψε δεξιά στο Άνκαρα Παζάρ (αποκαλώντας το κατάστημα στη γωνία του Nişantaş με το όνομα του 1970) αντί για Seven-Eleven ή Wendy’s, ή Uniscent ή Stephanel, για να αναφέρω μερικά μόνο από τα καταστήματα που έχουν ανοίξει σ’ αυτό το σημείο πιο πρόσφατα. Ενδεχομένως σε μια ασυνείδητη προσπάθεια να χρησιμοποιήσουν Τούρκικα ονόματα αντί για το όνομα των διεθνών αλυσίδων ή τις υβριδικές Αγγλο/Τουρκικές συμβολικές ονομασίες, αναφέρονταν στο σινεμά Konak που είχε εξαφανιστεί πολύ παλιότερα, ή στο τοπικό δημοτικό σχολείο που έγινε παρκινγκ ή στο νοσοκομείο που μετατράπηκε σε μεγάλο οπωροπωλείο.
Το 2011 αυτή η διαδικασία αλλαγής ιδιοκτησιών και χρήσεων συνεχίζεται με εξίσου γρήγορους ρυθμούς, αλλά τώρα πια το παρελθόν έχει ξεχαστεί και η γειτονιά του Nişantaş έχει αλλάξει ολοκληρωτικά πρόσωπο. Το 2000 κανείς δε φαινόταν να είναι από εδώ. Τώρα πια αυτή η παρατήρηση δε σημαίνει τίποτα, λόγω της έντονα κοσμοπολίτικης ατμόσφαιρας της περιοχής. Το ίδιο το Nişantaş δεν είναι πια από ’δω, δεν αποτελεί πλέον μία κοινότητα, αλλά μία ελίτ περιοχή της Κωνσταντινούπολης, σαν αυτές που συναντά κανείς σε κάθε άλλη κοσμοπολίτικη πολιτεία.»

Ο Richard Whitlock γεννήθηκε το 1952 στο Λίβερπουλ της Αγγλίας. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και στη Σχολή Καλών Τεχνών του Brighton. Έργα του, κυρίως γλυπτικές εγκαταστάσεις, έχουν εκτεθεί σε πολλά μέρη του κόσμου - Ελλάδα, Αγγλία, Ρωσία, Γαλλία, Σλοβενία, Ουκρανία και Ουζμπεκιστάν. Εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 1η Μπιενάλε Θεσσαλονίκης (2006), στην 4η Μπιενάλε Τασκένδης στο Ουζμπεκιστάν (2007) καθώς και στην διεθνή έκθεση Cosmopolis I στη Θεσσαλονίκη (2004-5).
Σε φωτογραφικά έργα του εφαρμόζει προ-Αναγεννησιακές θεωρίες για την απεικόνιση του χώρου. Τα έργα αυτά έχουν εκτεθεί στο Ελσίνκι, στη Γκρενόμπλ, στο Ταϊπέι, στη Κριμαία, και στη Θεσσαλονίκη, και παρουσιάστηκαν στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Φινλανδίας το 2009, και στη Ταινιοθήκη Ελλάδος το 2012. Έχει συγγράψει δοκίμια και άρθρα για την προοπτική, για την εικονοκλασία, για τον συσχετισμό αφής και όρασης στην αντίληψη της μορφής, καθώς και για το έργο άλλων καλλιτεχνών.
Η επιμελήτρια της έκθεσης Συραγώ Τσιάρα αναφέρει: «Με το νέο έργο του, «Η Οδός», ο Ρίτσαρντ Γουίτλοκ συνθέτει μία καινοφανή, ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα πρόταση οργάνωσης του εικαστικού χώρου, ενώ συγχρόνως προτείνει μία νέα θεώρηση των ιστορικά διαμορφωμένων συμβάσεων της οπτικής αντίληψης και πρόσληψης του έργου τέχνης μετά την Αναγέννηση. Καρπός πολυετούς πειραματισμού, μελέτης και άσκησης του προσωπικού βλέμματος, η νέα βιντεο-εγκατάσταση προκύπτει αβίαστα ως ένα εξελικτικό στάδιο μετά τις τελευταίες φωτογραφικές του δουλειές -όπως για παράδειγμα το Νοσοκομείο του 2009- και λειτουργεί ως μία επέκταση παλαιότερων παρατηρήσεών του και στο πεδίο της κινούμενης εικόνας.
Το κάδρο αποτυπώνει μια συνηθισμένη σκηνή δρόμου σε μια γειτονιά της Θεσσαλονίκης με τις προσόψεις των πολυκατοικιών, το δρόμο και τη διέλευση των οχημάτων χωρίς κάποια ιδιαίτερη δράση, εκτός των απλών, καθημερινών κινήσεων, όπως τίναγμα χαλιών, σκούπισμα μπαλκονιού, κυματισμός ρούχων και φυλλωμάτων. Ωστόσο, μία προσεχτικότερη παρατήρηση της εικόνας μας μεταδίδει μία αλλόκοτη αίσθηση: τα οχήματα αν και απομακρύνονται δεν μικραίνουν, τα κινούμενα αντικείμενα δεν συνδέονται οργανικά με τα ακίνητα στοιχεία της εικόνας, το έργο συνολικά αιωρείται σε μία αδιευκρίνιστη, άγνωστη περιοχή ανάμεσα στη φωτογραφία και το βίντεο. Η κίνηση δεν είναι τόσο «φυσική» και τα στατικά σημεία της εικόνας δε μοιάζουν τελείως ακίνητα. Το ξένισμα προέρχεται από το συνδυασμό τεχνικών και μέσων που επινοεί και εφαρμόζει ο καλλιτέχνης: καταργώντας την αναγεννησιακή προοπτική, εισάγει μία ασυνήθιστη πολύ-κεντρική οπτική συνθήκη μέσω της οποίας ανασυνθέτει τον εικαστικό χώρο κομμάτι – κομμάτι, με αποτέλεσμα ο θεατής να βρίσκεται αντιμέτωπος με το κάθε τμήμα της εικόνας και το βλέμμα του να ακολουθεί μία «άτακτη» πορεία ανάμεσα σε διαφορετικά σημεία. Είναι σα να αντικρίζει πολλές σκηνές ταυτόχρονα ενωμένες σε ένα μωσαϊκό, όπου η κάθε ψηφίδα διατηρεί την αυτονομία της, αποτελεί ένα σύντομο περιστατικό σε μία ιστορία χωρίς ενιαία γραμμική αφήγηση υπακούοντας σε μία σπειροειδή αντίληψη του χρόνου.
Ο Ρίτσαρντ Γουίτλοκ προτείνει μία ανατροπή της αφηγηματικής χωρικής και χρονικής σύμβασης, σύμφωνα με την οποία η κάμερα οδηγεί τον θεατή να ακολουθήσει μία προεπιλεγμένη διαδρομή με γραμμική εξέλιξη και προκαθορισμένη διάρκεια. Στην Οδό καλούμαστε να εξασκηθούμε σε μία ελεύθερη και υποκειμενική προσέγγιση, χωρίς ορατά σημεία χαρτογράφησης ή διαφυγής του βλέμματος, να διευρύνουμε το οπτικό μας πεδίο, όχι εισάγοντας αναγκαστικά νέα θέματα, αλλά αλλάζοντας τον τρόπο που βλέπουμε τα καθημερινά απλά γεγονότα, τη σχέση μας με την πόλη και τους κατοίκους της και κυρίως με το χρόνο.

Η έκθεση «Τόποι της μνήμης - Πεδία οραμάτων»
Η μνήμη της Θεσσαλονίκης και γειτονικών πόλεων, όπως η Κωνσταντινούπολη, ή το Βελιγράδι, η διερεύνηση της προσωπικής σκιαγράφησης ενός τόπου μέσω μαρτυριών, επικαλύψεων, ιζημάτων και αποκαλύψεων, η ίδια η πόλη ως μνημονικός τόπος ή ψυχογραφικό τοπίο, είναι οι βασικοί άξονες της έκθεσης «Τόποι της μνήμης-Πεδία οραμάτων» του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης (παράταση έως τις 10 Μαρτίου 2013. Ώρες λειτουργίας: Τρίτη-Τετάρτη-Παρασκευή-Σάββατο-Κυριακή 10:00-18:00, Πέμπτη 10:00-21:00). Μέσα από 16 έργα ζωγραφικής, χαρακτικής, φωτογραφίες, βίντεο και εγκαταστάσεις, παλαιότερες παραγωγές του ΚΣΤΘ και νέα έργα που παρουσιάζονται για πρώτη φορά, αναδεικνύεται η βιωμένη μνήμη της πόλης, η φαντασίωση του πρότερου βίου της και η προβολή μελλοντικών προσδοκιών, αναδεικνύοντας διαφορετικές περιοχές από εκείνες που συνήθως εξυμνούνται στις επίσημες τελετές μνήμης επετειακού χαρακτήρα.
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Nancy Atakan, Yevgeniy Fiks, Genco Gülan, Rena Rädle & Vladan Jeremić, Vladimir Miladinović, Miloš Tomić, Richard Whitlock, Αικατερίνη Γεγησιάν, Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες, Σωτήρης Λιούκρας, Λήδα Παπακωνσταντίνου, Πάρις Πετρίδης – Σάκης Σερέφας, Μάριος Σπηλιόπουλος, Βίκυ Τσαλαματά, Ευανθία Τσαντίλα, Στέφανος Τσιβόπουλος