FACES: Το πορτρέτο στην ευρωπαϊκή φωτογραφία μετά το 1990

Η έκθεση «Faces Το πορτρέτο στην ευρωπαϊκή φωτογραφία μετά το 1990» είναι μία κοινή συμπαραγωγή των BOZAR - Palais des Beaux-Arts (Bρυξέλλες, Bέλγιο), Nederlands Fotomuseum (Ρότερνταμ, Ολλανδία) και Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης (Θεσσαλονίκη, Ελλάδα).

Επικεφαλής επιμελητής είναι ο Frits Gierstberg από το Nederlands Fotomuseum, σε συνεργασία με συμβουλευτική επιτροπή (Βαγγέλης Ιωακειμίδης, Olga Sviblova, Gautier Platteau, Christophe De Jaeger, Aλεξάνδρα Αθανασιάδου).

Αυτή η έκθεση συγκεντρώνει τα έργα 32 δημιουργών, οι οποίοι τα τελευταία 25 χρόνια συνετέλεσαν αποφασιστικά στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού φωτογραφικού πορτρέτου. Δίπλα σε φωτογράφους διεθνούς φήμης όπως οι Anton Corbijn, Rineke Dijkstra, Boris Michailov, Thomas Ruff, Juergen Teller and Stephan Vanfleteren, ο θεατής μπορεί να συναντήσει και έργα λίγοτερο γνωστών, αλλά εξίσου σημαντικών δημιουργών.

Αυτή η έκθεση δείχνει την ισχύ, αλλά και την πολυμορφικότητα του σύγχρονου ευρωπαϊκού φωτογραφικού πορτρέτου, δημιουργώντας παράλληλα συνδέσεις με την αναγεννησιακή παράδοση, μέσα από την οποία άλλωστε γεννήθηκε και το πορτρέτο.

Ποιο είναι το νόημα της έννοιας της ταυτότητας σήμερα στην Ευρώπη; Πέρα από το να είναι κανείς Σκοτσέζος, Βρετανός, Παριζιάνος, Γάλλος, Έλληνας ή Βρυξελλιώτης αισθανόμαστε άραγε όλοι και Ευρωπαίοι; Αυτή είναι μία από τις ερωτήσεις που η φωτογραφική έκθεση θέλει να απαντήσει καθώς μελετά τη διαστρωματωμένη και πολυπολιτισμική ταυτότητα των Ευρωπαίων πολιτών.

Πρόκειται για την πρώτη έκθεση που αναζητά με το βλέμμα προς το παρελθόν τις ενδιαφέρουσες εξελίξεις που έχουν συμβεί στο ευρωπαϊκό φωτογραφικό πορτρέτο από το 1989. Σηματοδοτεί μία τάση στο εν λόγω είδος, φέρνοντας στο προσκήνιο το άτομο – επώνυμο ή ανώνυμο – και την κοινωνική ή πολιτιστική του ταυτότητα. Αυτή η καλλιτεχνική εξέλιξη διαδραματίζεται έχοντας ως φόντο τις εξαιρετικά ταχείες αλλαγές που έγιναν στην Ευρώπη, λόγω της παγκοσμιοποίησης, της μετανάστευσης, της επικράτησης του διαδικτύου και της ευρωπαϊκής ενοποίησης: αλλαγές που έχουν επηρεάσει την έννοια της «ταυτότητας» από το 1990. Στόχος της έκθεσης είναι να εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις παραπάνω θεματικές, καθώς και τη σχέση μεταξύ υποκειμένου, παρατηρητή και φωτογράφου.

Μέσα από την παρούσα έκθεση υπογραμμίζεται αυτή η εξέλιξη με την παρουσίαση έργων σπουδαίων ή προβεβλημένων φωτογράφων πορτρέτου των προηγούμενων πρόσφατων δεκαετιών. Περιλαμβάνονται εμβληματικές σειρές όπως τα πορτρέτα στην παραλία της Rineke Dijkstra, τα πορτρέτα του Τhomas Ruff, τα οποία αποτέλεσαν τομή για το είδος στις αρχές της δεκαετίας του ’90, καθώς επίσης και έργα με πολιτική χροιά και προεκτάσεις όπως το "Rokytnik" της Τσέχας Jitka Hanzlová ή το "Case History" του Ουκρανού Boris Michailov.

Η έκθεση περιλαμβάνει επίσης πορτρέτα που έχουν γίνει σε στούντιο ή σε συγκεκριμένους χώρους. Ένα από τα χαρακτηριστικά της φωτογραφίας πορτρέτου της δεκαετίας του 1990 είναι ότι συνδέθηκε με διαφορετικές χρήσεις της φωτογραφίας, όπως τη φωτογραφία μόδας, ντοκουμέντου και τη φωτοδημοσιογραφία. Ο φωτογράφος μόδας Juergen Teller αποτύπωσε νεαρά κορίτσια που θέλησαν να παρουσιαστούν σε εξώφυλλα περιοδικών. Η Tina Barney φωτογράφισε μία σειρά ευκατάστατων οικογενειών στον οικείο χώρο του σπιτιού τους, ενώ ο Stephan Vanfleteren επέλεξε επίσης να συμπεριλάβει τον ιδιωτικό χώρο των φλαμανδών ψαράδων στα αντίστοιχα πορτρέτα.

Οι φωτογράφοι και οι εικαστικοί είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος γνώστες της πλούσιας και πολύχρονης παράδοσης που τους κληροδότησε η ζωγραφική. Στα έργα τους συχνά είτε αναφέρονται συνειδητά σε αυτήν είτε πάλι επιλέγουν να προσαρμόσουν στοιχεία της με παιγνιώδη τρόπο. Ενώ τα πορτρέτα παραδοσιακά γινόντουσαν για ανθρώπους κύρους ή σημαντικής κοινωνικής θέσης, σήμερα επικεντρώνονται στον καθημερινό άνδρα και γυναίκα.

Η αλληλεπίδραση μεταξύ του παραδοσιακού ύφους και της σύγχρονης ερμηνείας μπορεί να γίνει αισθητή σε αυτή την έκθεση. Η Clare Strand φωτογράφισε αστέγους μπροστά από ένα κλασικό αγγλικό τοπίο, ενώ οι Clegg & Guttmann με τα σκηνοθετημένα «εταιρικά πορτρέτα» τους δημιουργούν αναγωγές στην παράδοση του ζωγραφικού πορτρέτου.

Από το 1990 πάρα πολλοί φωτογράφοι έχουν επικεντρωθεί στον καθημερινό πολίτη. Στο πλαίσιο της κατεύθυνσης αυτής είναι τα έργα των Beat Streuli και τον Luc Delahaye, που φωτογραφίζουν ανθρώπους στο δρόμο εν αγνοία τους. Η έκθεση όμως επίσης περιλαμβάνει και πορτρέτα πολιτικών, ποπ σταρ, καλλιτεχνών, γνωστών σταρ του σινεμά (Isabella Rosselini, Francis Bacon, Luc Tuymans, Jacques Delors, Wim Duisenberg και άλλων), καθώς και αυτοπορτρέτα, όπως της Dita Pepe και του Alberto Garcia-Alix.

Οι τρεις έλληνες συμμετέχοντες φωτογράφοι προσεγγίζουν το είδος από διαφορετικές πλευρές. Τα πορτρέτα καλλιτεχνών του Κωνσταντίνου Ιγνατιάδη παρουσιάζουν τη σμείξη ταυτότητας και πράξης, αναδεικνύοντας την επίδραση που έχει η ποιητική στη διαμόρφωση του προσώπου και κατ’επέκταση και του πορτρέτου, ενώ οι «Αφηγήσεις της Ζωής» του Νίκου Μάρκου (σειρά βασισμένη σε οπτικοακουστικό έργο) καταφέρνουν να δείξουν τη σχέση δημόσιου και ιδιωτικού αφηγήματος μέσα από μία προσέγγιση πολύ προσωπική - με πορτρέτα που θα μπορούσε να συναντήσει κανείς ακόμη και σε ένα οικογενειακό άλμπουμ. Τέλος, η σειρά του Στράτου Καλαφάτη «Άθως / Τα χρώματα της πίστης», αναδεικνύει τον μικρόκοσμο των αγιορειτών, με εικόνες που αιωρούνται ανάμεσα στο θεϊκό και το εκκοσμικευμένο, θέτοντας μία πολυεπίπεδη προβληματική για το ιστορικό αυτό θρησκευτικό καταφύγιο, όπως και για τον τρόπο προσέγγισης μιας βυζαντινής πολιτείας με ένα σύγχρονο αισθητικό μέσο: το εικόνισμα και η εικόνα και η σχέση των δύο έρχονται με αυτο τον τρόπο στο προσκήνιο.

Συμμετέχοντες δημιουργοί: Tina Barney, Sergey Bratkov, Koos Breukel, Clegg & Guttmann, Anton Corbijn, Christian Courrèges, Denis Darzacq, Luc Delahaye, Rineke Dijkstra, Jitka Hanzlová, Alberto García-Alix, Boris Mikhailov, Hellen van Meene, Jorge Molder, Lucia Nimcova, Adam Pańczuk, Dita Pepe, Anders Petersen, Paola De Pietri, Jorma Puranen, Thomas Ruff, Clare Strand, Beat Streuli, Thomas Struth, Juergen Teller, Ari Versluis & Ellie Uyttenbroek, Stephan Vanfleteren, Manfred Willmann, Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης, Στράτος Καλαφάτης, Νίκος Μάρκου

Την έκθεση συνοδεύεει η δίγλωσση (φλαμανδικά-αγγλικά) έκδοση “European Portrait Photography since 1990”, που περιέχει τα έργα όλων των συμμετεχόντων φωτογράφων. Το εισαγωγωγικό κείμενο της έκδοσης υπογράφει ο επιμελητής Frits Gierstberg και η έκδοση κλείνει με κείμενο του φιλοσόφου Alicja Gescinska (Kannibaal Publishers, Bozar).

Περιοδεύουσα έκθεση

• 06/02-17/05/2015 -> BOZAR - Palais des Beaux-Arts, Bρυξέλλες (www.bozar.be)
• 30/05-30/08/2015 -> Nederlands Fotomuseum, Ρότερνταμ (www.nederlandsfotomuseum.nl)
• 11/09/15-28/02/16 -> Μουσείο Φωτογραφίας, Θεσσαλονίκη (www.thmphoto.gr)

Επιμέλεια: Frits Gierstberg
Συμβουλευτική επιτροπή: Βαγγέλης Ιωακειμίδης, Olga Sviblova, Gautier Platteau, Christophe De Jaeger, Αλεξάνδρα Αθανασιάδου