ΑΦΕΛΙΑ

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης παρουσιάζει τη σειρά του Αρχείου Φωτογραφίας του ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ «ΑΦΕΛΙΑ» στο Βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ – Τσιμισκή 11, Θεσσαλονίκη, την Τρίτη 17 Οκτωβρίου 2017, στις 7.30 μ.μ..

Θα μιλήσουν οι:

• Ματθίλδη Πυρλή, αρχειονόμος, Αρχείο Φωτογραφίας του ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ
• Ηρακλής Παπαϊωάννου, διευθυντής του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης
• Μανώλης Σκούφιας, φωτογράφος, καθηγητής Φωτογραφίας

ΓΙΑ ΤΗ ΣΕΙΡΑ

Η σειρά ΑΦΕΛΙΑ έχει ως στόχο να παρουσιάσει θεματικές ενότητες από το Φωτογραφικό Αρχείο του ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ. Η επιλογή των θεμάτων και των φωτογραφιών αντικατοπτρίζει το χαρακτήρα της συλλογής, που εκτείνεται χρονικά από τα μέσα του 19ου μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα και έχει στον πυρήνα της οικογενειακά και προσωπικά αρχεία. Από αυτόν το θησαυρό της καθημερινής και εφήμερης φωτογραφίας (vernacular photography) αναδύονται όλες οι πτυχές του οικείου ή δημόσιου βίου, με άλλα λόγια της ζωής του ανθρώπου.

Ο σχεδιασμός της σειράς έγινε από τον Διονύση Καψάλη και η επιμέλεια από τις Βασιλική Χατζηγεωργίου, υπεύθυνη Αρχείου Φωτογραφίας ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ και Ματθίλδη Πυρλή, αρχειονόμο Αρχείου Φωτογραφίας ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ .

Στη σειρά κυκλοφορούν:

ΑΦΕΛΙΑ 1
ΝΥΦΕΣ
ΚΕΙΜΕΝΟ: ΕΛΙΑΝΑ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΟΥ

Η Ελιάνα Χουρμουζιάδου, μεταξύ άλλων, σημειώνει στην εισαγωγή της ότι ορισμένες από τις φωτογραφίες που περιλαμβάνονται σε αυτή την έκδοση «ανήκουν στο αρχείο του ίδιου του φωτογράφου, άλλες βρέθηκαν σε οικογενειακά αρχεία, και άλλες είχαν αγοραστεί από συλλέκτες (όπως ο Διονύσης Φωτόπουλος). Η επιλογή έγινε κυρίως με αισθητικά ή ανθρωπολογικά κριτήρια και με προφανή στόχο να συνθέσει έναν όσο το δυνατόν πιο απολαυστικό οδηγό στους τρόπους με τους οποίους οι νύφες ποζάρουν στον φακό, σχεδόν από την πρώτη στιγμή που η φωτογράφηση έγινε προσιτή στο ευρύ κοινό. Ανάμεσα στην παλαιότερη φωτογραφία, που χρονολογείται γύρω στο 1870, και την πιο πρόσφατη, που μας έρχεται από τη δεκαετία του 1960, μεσολαβεί περίπου ένας αιώνας. Η διασπορά τους ανά την υφήλιο είναι εντυπωσιακή. Από τους γάμους για τους οποίους γνωρίζουμε τον τόπο τέλεσης οι μισοί έγιναν εκτός ελλαδικού χώρου: Κωνσταντινούπολη, Ικόνιο, Αλεξάνδρεια, Κάιρο, Βηρυττός, Λευκωσία, Παρίσι, Λονδίνο, ΗΠΑ, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Κεϋλάνη (γάμος αυτοχθόνων στο κτήμα της ελληνικής οικογένειας Ζαρίφη). Οι περισσότεροι από τους υπόλοιπους έλαβαν χώρα στην Αθήνα, ενώ από έναν γάμο έχουμε στη Θεσσαλονίκη, την Καβάλα, τον Βόλο, τον Μούδρο της Λήμνου (όπου το μυστήριο τελείται επί του θωρηκτού «Αβέρωφ») και σε ένα αταύτιστο χωριό της Μακεδονίας (γάμο τον οποίο απαθανάτισε ένας άγνωστος Γάλλος αξιωματικός ή στρατιώτης την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου). Τέλος, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, αλλά και τη διαίσθησή μας, αποκομίζουμε την εντύπωση ότι οι φωτογραφίες αυτές συνθέτουν ένα –ατελές σίγουρα– κοινωνικό μωσαϊκό: λαϊκά στρώματα, ολόκληρο το φάσμα της αστικής τάξης, προσωπικότητες, όπως ο Αλεξάντερ και η Αμαλία Φλέμινγκ ή η Διδώ Σωτηρίου, πολιτικοί, όπως ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, γόνοι γνωστών οικογενειών, όπως η Δέσποινα Γεωργίου Στρέιτ, που παντρεύτηκε τον Ιωάννη Μαρίνου Γερουλάνο, μέχρι εστεμμένοι, όπως ο πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδος και η Γαλλίδα πριγκίπισσα Μαρία Βοναπάρτη. Συνήθως οι νεόνυμφοι στέκονται απέναντι στον φακό φορώντας σαν μάσκα τη σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζουν την προοπτική του έγγαμου βίου. Κάτω από τη μάσκα αυτή κρύβονται ακόμη και οι πλέον επιφανειακές σκέψεις τους, πολύ περισσότερο όμως οι ειδικές συνθήκες της εκάστοτε γαμήλιας ένωσης: οι χαρές αλλά και οι δυσκολίες, οι προσδοκίες αλλά και οι βιοτικές μέριμνες στις οποίες ο γάμος δεν θα δώσει λύση. Πρόκειται για κατεξοχήν αινιγματικές φωτογραφίες. […]

Η γαμήλια φωτογραφία καταγράφει και διασώζει μια εντελώς ειδική στιγμή στη ζωή του ανθρώπου. Είναι κατεξοχήν η φωτογραφία όπου φοράμε τα καλά μας και παραμερίζουμε την καθημερινότητα –η δημόσια εικόνα ενός ιδιωτικού γεγονότος. Έτσι, μπορεί να λειτουργήσει μόνο συμπληρωματικά στα τεκμήρια για την ιστορική συγκυρία και την καθημερινή διαβίωση».

ΑΦΕΛΙΑ 2
ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ
ΚΕΙΜΕΝΟ: ΚΩΣΤΑΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ

Οι εικόνες του φωτογραφικού αρχείου του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, που περιλαμβάνει αυτή η έκδοση, δείχνουν τον καλλιτέχνη στον χώρο της δουλειάς του. Όπως σημειώνει στην εισαγωγή του ο Κώστας Ιωαννίδης, στον χώρο του εργαστηρίου και μέσα από την τριβή με σχέδια, υλικά, εργαλεία, ιδέες και ανθρώπους, κυοφορείται και συμβαίνει το θαύμα της καλλιτεχνικής δημιουργίας. «Εκεί έρχονται οι λίγοι εκλεκτοί, φίλοι, καλλιτέχνες, πάτρονες, για να παραστούν σε μέρος της διαδικασίας ή να δουν πρώτοι απ’ όλους το τελικό αποτέλεσμα». Το εργαστήρι δεν είναι μόνον χώρος δημιουργίας αλλά και συνάντησης καλλιτεχνών, αξιολόγησης, ανταγωνισμού ή αλληλοαναγνώρισης. Το εργαστήρι είναι επίσης χώρος συγκέντρωσης, μόνωσης, περισυλλογής ή ακόμη και χώρος διδασκαλίας. Είναι ένας χώρος κλειστός για τους πολλούς, στον οποίο κινούνται κυρίως οι ειδικοί, οι ζωγράφοι, οι γλύπτες και οι βοηθοί τους. Οι επιφανείς παραγγελιοδότες εκμεταλλεύονται ενίοτε τη θέση τους για να διεισδύσουν στο άδυτο. Ανθρώπινες σχέσεις αναπτύσσονται με αφετηρία έναν κόσμο αναπαραστάσεων. Οι φωτογραφίες του αρχείου του ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ καλύπτουν μια μεγάλη χρονική περίοδο και απαθανατίζουν στιγμιότυπα από τις σπάνιες επισκέψεις φωτογράφων στα άδυτα του εργαστηρίου ζωγράφων ή γλυπτών. Μπροστά στον φωτογραφικό φακό ποζάρουν οι Φρίξος Αριστεύς, Νικηφόρος Λύτρας, Θωμάς Θωμόπουλος, Γεώργιος Ροϊλός, Κώστας Δημητριάδης, Κωστής Παρθένης, Γιάννης Κεφαλληνός, Γεώργιος Ιακωβίδης, Θάλεια Φλωρά-Καραβία, Φωκίων Ρωκ, Μιχάλης Τόμπρος, Γιώργος Γουναρόπουλος, Θωμάς Φανουράκης, Γιώργος Σικελιώτης, Γιάννης Μιγάδης, Γιάννης Τσαρούχης, Σπύρος Βασιλείου, Γιώργος Μανουσάκης, Μίνως Αργυράκης, Γιάννης Μόραλης, Γιώργος Μαυροΐδης, Χρήστος Καπράλος, Μανώλης Νουκάκης, Ανδρέας Νομικός, Ναταλία Μελά, Κώστας Τσόκλης και Θόδωρος.

ΑΦΕΛΙΑ 3
Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ
ΚΕΙΜΕΝΟ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ

Πορτρέτα αναγνωστών αλλά και η ίδια η πράξη της ανάγνωσης είναι το θέμα των φωτογραφιών που συγκεντρώνονται στο βιβλίο αυτό. Η απεικόνιση του αναγνώστη δεν αποτέλεσε φωτογραφική καινοτομία. Όπως σημειώνει στον πρόλογό του ο Γιάννης Παπαθεοδώρου, «η ζωγραφική είχε βέβαια προετοιμάσει το έδαφος για την απεικόνιση της ανάγνωσης. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως για την ιστορία της λογοτεχνίας, την ιστορία του βιβλίου και της ανάγνωσης, τα χαρακτικά, τα ιχνογραφήματα, οι ζωγραφικοί πίνακες και οι φωτογραφίες με θέμα την ανάγνωση αποτελούν σήμερα σημαντικά τεκμήρια για να κατανοήσουμε τις αλλαγές στις νοοτροπίες και στις αναγνωστικές συμπεριφορές». Φωτογραφίες λοιπόν που ξεκινούν από το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα και φτάνουν μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 αποτυπώνουν γλαφυρά τη διάδοση της ανάγνωσης σε μια εποχή κατά την οποία συγκροτείται μια δυναμική «καινούργια αναγνωστική κουλτούρα, η οποία έχει ένα βασικό χαρακτηριστικό: το βιβλίο βγαίνει έξω από τα τείχη της βιβλιοθήκης των λογίων». Αναγνώστες και των δύο φύλων, κάθε ηλικίας και κοινωνικής ομάδας, εκ των οποίων πολλοί γνωστοί και επώνυμοι, καταθέτουν ένα είδος προσωπικής μαρτυρίας όταν επιλέγουν, ή απλώς αποδέχονται, να φωτογραφηθούν τη στιγμή που διαβάζουν. Στις φωτογραφίες αυτές, «η επανάληψη της θεματικής είτε αποτυπώνει μια ιδιαίτερη κοινωνική πρακτική είτε επιβεβαιώνει την προσήλωση γύρω από ένα σταθερό πολιτισμικό αντικείμενο (τα βιβλία). Σε κάθε περίπτωση οι φωτογραφίες σχετίζονται με τα ίδια τα βιογραφικά στοιχεία των ατόμων ή των κοινωνικών ομάδων που απεικονίζονται». Οι φωτογραφίες αυτές καταγράφουν τη μετάβαση από την ατομική, σιωπηρή και μοναχική ανάγνωση του 19ου αιώνα, περιορισμένη συνήθως σε έναν κύκλο λογίων ή μορφωμένων ατόμων και των οικογενειών τους, στις νέες αναγνωστικές πρακτικές του 20ού αιώνα, τις οποίες υιοθετεί ολόκληρη η κοινωνία. Αναδεικνύουν επίσης τη διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού, την οποία επιφέρει ο μαζικός αλφαβητισμός και η εισαγωγή της υποχρεωτικής εκπαίδευσης: μαθητές και μαθήτριες, στρατιώτες, το ανώνυμο πλήθος της πόλης, όλοι αποκτούν δικαιωματικά μια θέση στην κοινότητα των αναγνωστών. Παράλληλα αποτυπώνεται και η τεχνολογική πρόοδος του φωτογραφικού μέσου, η οποία πολύ σύντομα επιτρέπει τη φωτογράφηση του αναγνώστη όχι μόνο στο γραφείο ή στο σπίτι αλλά και σε οποιονδήποτε εξωτερικό χώρο, παραδείγματος χάρη στον κήπο, στον δρόμο ή στο καφενείο. Στο βιβλίο αυτό ποζάρουν με την ιδιότητα του αναγνώστη μεταξύ άλλων ο Γιάννης Ψυχάρης, η Μαρία Πολυδούρη, ο Νάνος Βαλαωρίτης σε παιδική ηλικία, ο Θράσος Καστανάκης, ο Στρατής Τσίρκας, ο Δημήτρης Γληνός, ο Γεώργιος Δροσίνης, ο Κωστής Παλαμάς, ο Τζουζέππε Ουνγκαρέττι, η Κατίνα Παξινού, ο Γιάννης Μπεράτης, ο Παντελής Πρεβελάκης και ο Γιώργος Σεφέρης.