Mini Portfolios

Αυτό που μας επιτρέπει να χαρακτηρίζουμε κάτι ως έργο τέχνης σε αντίθεση με κάτι που ακολουθεί την ίδια διαδικασία παραμένοντας προϊόν τεχνικής, αυτό, δηλαδή, που διακρίνει μια καλλιτεχνική φωτογραφία από μια φωτογραφία απλής καταγραφής, είναι η παρουσία ενός δημιουργού που αντανακλάται σε αυτό. Το θέμα, η φόρμα και κυρίως το όραμα είναι τα μέσα για τη διατύπωση της δημιουργικής παρουσίας. Η σύμπτωση όμως των μέσων αυτών σε περισσότερες φωτογραφίες του ίδιου δημιουργού είναι αυτό που στοιχειοθετεί τη δημιουργική του ταυτότητα. Σε καμία τέχνη δεν αρκεί το ένα και μοναδικό έργο για να υπογραμμιστεί η ματιά του συγκεκριμένου κάθε φορά καλλιτέχνη. Στην περίπτωση της φωτογραφίας η συγκέντρωση περισσότερων φωτογραφιών που συνδέονται μεταξύ τους με δημιουργική συγγένεια έχει επικρατήσει να λέγεται portfolio.

Οι ομαδικές εκθέσεις παρουσιάζουν πάντοτε το πρόβλημα ότι πρέπει να προκύπτει αφενός ο δεσμός των συμμετεχόντων, ο λόγος δηλαδή που συστεγάζονται, και αφετέρου η διακεκριμένη προσωπική τους ταυτότητα. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί η διαφωνία μας με τη διαδεδομένη στις μέρες μας εικαστική πρακτική να προβάλλεται κυρίως η προσέγγιση του επιμελητή της έκθεσης ως ταυτότητα και συνεκτικός κρίκος των συμμετοχών. Αλλά, πρώτον, ο επιμελητής ούτε είναι ούτε πρέπει να παρουσιάζεται ως δημιουργός και, δεύτερον, σε μια ομαδική έκθεση δεν συμμετέχουν έργα (υπό τη σκιά του επιμελητή), αλλά δημιουργοί (εκτός της σκιάς του επιμελητή). Το κοινό θέμα είναι τις περισσότερες φορές η εύκολη και συνηθισμένη –και όχι κακή– λύση ώστε να εξυπηρετηθούν και οι δύο παραπάνω προϋποθέσεις της ομαδικής έκθεσης. Βέβαια το ιδανικό είναι –αν και στη φωτογραφία είναι πιο σπάνιο και δύσκολο– ακόμα και κάτω από το κοινό θέμα, να συνυπάρχουν διαφορετικοί καλλιτέχνες των οποίων τα έργα να συνδέονται με έναν οργανικό και εσωτερικό τρόπο. Και πάλι όμως θα χρειαστεί να υπογραμμιστεί μια ακόμα διαφωνία μας με την επίσης διαδεδομένη πρακτική, σύμφωνα με την οποία το ενιαίο θέμα παίρνει τη θέση του οράματος ή του περιεχομένου υποκαθιστώντας και ακυρώνοντας τους δημιουργούς, όπως λόγου χάριν συμβαίνει συχνά τελευταία με θέματα πολιτικής ή κοινωνικής επικαιρότητας. Ο μοναδικός λόγος να ασχολούνται οι ειδικοί και το κοινό με την τέχνη είναι η ύπαρξη των δημιουργών και του οράματός τους. Όλα και όλοι υπάρχουν για να βοηθούν στην επικοινωνία με αυτούς και δεν πρέπει να λειτουργούν ως δεκανίκια ή εύκολα υποκατάστατα μιας δημιουργικής προσωπικότητας. Η φωτογραφία εξάλλου δεν έχει ούτε την αφηγηματική πολυτέλεια του κινηματογράφου, ούτε το εύρος της αφαιρετικής δύναμης της ζωγραφικής. Κατά συνέπεια, θεματολογίες που υπερβαίνουν την απόλυτα λιτή περιγραφή όχι απλώς δεν τη βοηθούν αλλά αναιρούν και τον χαρακτήρα της. O συνδετικός κρίκος της παρουσίας των πολλών φωτογράφων που απαρτίζουν την παρούσα έκθεση είναι όμως κάτι απλούστερο, ακόμα και από μια κοινή θεματολογία. Είναι το γεγονός ότι συμμετέχουν σε μια καλλιτεχνική φωτογραφική ομάδα, τον Φωτογραφικό Κύκλο, του οποίου όλοι είναι μέλη, άλλοι ήδη από το έτος ιδρύσεώς του το 1988 και άλλοι από τα υπόλοιπα χρόνια που πέρασαν μέχρι σήμερα. Η αιτία επομένως αυτής της κοινής παρουσίασής τους είναι ότι μοιράζονται ορισμένες απόψεις για την τέχνη και τη φωτογραφία και ότι ομολογούν μερικές κοινές επιρροές. Αυτό όμως καθιστά ακόμα δυσκολότερη την ταυτόχρονη αναγνώριση συγγενικών χαρακτηριστικών και μιας διακεκριμένης προσωπικής ταυτότητας.

Ο συγκεκριμένος εκθεσιακός χώρος, ο οποίος επιβάλλει και τον περιορισμό των προσωπικών portfolios στον αριθμό των τεσσάρων φωτογραφιών ανά εκθέτη (εξ ου και ο τίτλος της έκθεσης "Mini Portfolios") συνιστά μια ενδιαφέρουσα πρόκληση, γιατί δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο τον παραπάνω διπλό στόχο.

Η επιλογή των φωτογράφων στάθηκε δυσκολότερη από την επιλογή των επιμέρους φωτογραφιών τους και τούτο διότι από τα διακόσια τριάντα μέλη του Φωτογραφικού Κύκλου τουλάχιστον τα εκατό πενήντα ασχολούνται συστηματικά και με επιτυχία με την τέχνη της φωτογραφίας, αλλά ήταν πρακτικά αδύνατον να συμπεριληφθούν στην ίδια έκθεση. Η επιλογή τους στηρίχτηκε σε ένα πλέγμα κριτηρίων όπως η αρχαιότητά τους ως μελών, η φωτογραφική παραγωγικότητά τους κατά την πρόσφατη περίοδο κλπ. Παράλληλα στη συγκεκριμένη επιλογή, λόγω και των εύλογων πρακτικών περιορισμών χώρου που θέτει η φιλόξενη αυτή αίθουσα για μια τόσο μεγάλη ομαδική έκθεση, συνέβαλε ο αποκλεισμός αρκετών καλών φωτογράφων είτε επειδή είχαν αρκετή προβολή της δουλειάς τους προσφάτως σε εκθέσεις ή στο διαδίκτυο είτε επειδή οι ίδιοι παραχώρησαν τις θέσεις τους παραιτούμενοι της συμμετοχής τους.

Για την ομοιομορφία της έκθεσης τηρήθηκε το ίδιο μέγεθος των κάδρων και οι ίδιες αναλογίες διαστάσεων της τετράδας κάθε φωτογράφου. Δεν δόθηκε καμία ιδιαίτερη σημασία στη διάκριση μεταξύ έγχρωμων και ασπρόμαυρων φωτογραφιών, οι οποίες συνυπάρχουν ή και αναμειγνύονται.

Ο θεατής της έκθεσης θα πρέπει να αποφύγει την αξιολογική ταξινόμηση των φωτογράφων ή τις συγκρίσεις των φωτογραφιών μεταξύ τους. Το ζητούμενο είναι να διαπιστώσει ότι υπάρχει μια κοινή γλώσσα των φωτογράφων, η οποία δικαιολογεί τη συμμετοχή τους σε έναν καλλιτεχνικό φορέα με μόνο συνεκτικό στοιχείο τις κοινές αισθητικές καλλιτεχνικές θέσεις, αλλά και μια γλώσσα με πάρα πολλές «διαλέκτους» που καλύπτουν έναν ευρύ εκφραστικό ορίζοντα. Και ότι αυτή η γλώσσα παίρνει το εκάστοτε χρώμα της δημιουργικής προσωπικότητας του κάθε φωτογράφου αφού δεν είναι παρά το εργαλείο και ταυτόχρονα η αφετηρία προκειμένου να οδηγηθούμε σε μια προσωπική ματιά, σε έναν προσωπικό κόσμο, και παράλληλα να συνειδητοποιήσουμε τη δύναμη του φωτογραφικού μέσου. Οι φωτογράφοι του «Κύκλου» χρησιμοποιούν την πραγματικότητα με στόχο την οπτική ποίηση. Δεν ενδιαφέρονται για γεγονότα, δεν αναζητούν οπτικές εκπλήξεις, δεν ανταγωνίζονται την πρωτοτυπία της ζωής. Αλλά μέσα στο πλαίσιο ενός ποιητικού ρεαλισμού επιχειρούν με αφηρημένο και, στην ιδανική περίπτωση, υπερβατικό λόγο να αποτυπώσουν στις φωτογραφίες τους τη δική τους θεώρηση της πραγματικότητας.

Τέλος, ο θεατής δεν πρέπει να ξεχνά ότι δεν βλέπει απλώς εικόνες της πραγματικότητας, αλλά εικόνες μιας φωτογραφημένης πραγματικότητας, οι οποίες φιλοδοξούν να αποτελέσουν έργα τέχνης, δηλαδή έργα μεταμόρφωσης. Κατά συνέπεια, οποιοσδήποτε λόγος αναπτυχθεί σε σχέση με τα φωτογραφικά αυτά mini portfolios, τους μικρούς αλλά συμπυκνωμένους αυτούς όγκους φωτογραφικής δουλειάς, δεν μπορεί παρά να είναι ένας λόγος αφαιρετικός, μεταφορικός και όχι αποδεικτικός, δηλαδή ένας λόγος ποιητικός.

Πλάτων Ριβέλλης
Επιμελητής της έκθεσης και Πρόεδρος του Φωτογραφικού Κύκλου

Εγκαίνια: Παρασκευή 7 Οκτωβρίου 2016, στις 20:00